Han Ryner

pseudoniem van Jacques Henri Ner, 1861-1938

Handboekje voor de Individualist

1903

• Inleiding
• I. Over individualisme en enkele individualisten
• II. Voorbereiding voor praktisch individualisme
• III. Over de onderlinge relatie tussen individualisten
• IV. Over de maatschappij
• V. Over maatschappelijke verhoudingen
• VI. Over offeren aan afgoden
• VII. Verbanden met moraal en metafysica

Opmerking

Ik heb de manier van vraag en antwoord gekozen, omdat dat zo gemakkelijk is om iets snel uit te leggen. In dit geval heeft het geen enkele dogmatische bedoeling. Er is hier geen sprake van een meester die vragen stelt en een leerling die antwoord geeft. Het gaat hier om een individualist die bij zichzelf te rade gaat. Terwijl de catechismus vraagt: "Ben jij een christen?," zeg ik: "Ben ik een individualist?" Maar die werkwijze bleek in het verloop toch problemen op te leveren, en nadat ik mijn bedoeling had aangegeven, bedacht ik dat een alleenspraak vaak gebruik maakt van de tweede persoon.

Men zal in dit boekje een mengeling aantreffen van vaststaande waarheden - waarvan men trouwens de zekerheid in zichzelf kan vinden - en van meningen die aannemelijk zijn. Er zijn vragen waarop verschillende antwoorden mogelijk zijn. Andere antwoorden bieden - afgezien van de heldhaftige oplossing, die men alleen maar kan aanbevelen als al het andere misdadig is - geen enkele bevredigende oplossing en de benaderingen die ik voorstel, zijn niet beter dan andere. Ik leg geen bijzondere nadruk op de mijne. De lezer die daartussen geen onderscheid kan maken en zich bij waarheden neerlegt, geen mogelijkheden kan ontdekken die overeenstemmen met de mijne en vaak voor hem zelf beter uitkomen, verdient de naam individualist niet.

Bij gebrek aan ontwikkeling of anderszins, zal ik vaak zelfs de meest broederlijke ziel met een onbevredigd gevoel achterlaten. Goedwillende mensen kan ik slechts het aandachtig lezen van het Handboekje (Encheiridion) van Epictetus aanbevelen. Beter dan waar dan ook is daar het antwoord te vinden op onze vragen en twijfels. Beter dan waar dan ook, kan iemand die in staat is tot ware moed, daar moed uit putten.

Aan Epictetus en ook anderen, heb uitspraken ontleend, zonder het daarbij altijd nodig te vinden aan te geven dat ik ze aan hen verplicht ben. In een werkje als dit, zijn de dingen zelf belangrijk en niet waar ze vandaan komen. Als je een appel eet vraag je ook niet aan de tuinman welk beekje of riviertje zijn tuin zo vruchtbaar heeft gemaakt.

Hoofdstuk I

Over individualisme en enkele individualisten

Ben ik een individualist?
Ik ben een individualist.

Wat versta ik onder individualisme?
Ik versta onder individualisme de zedenleer die, zonder te steunen op enig dogma, enige traditie of enige wil van buitenaf, uitsluitend beroep doet op het persoonlijke geweten.

Is met het woord individualisme altijd die leer bedoeld?

De naam individualisme is vaak gegeven aan sommige leerstelsels, die ten doel hebben een lafhartig, inhalig of agressief egoïsme te verhullen achter een filosofisch masker.

Noem dan eens een lafhartige egoïst, die ze soms individualist hebben genoemd.

Montaigne.

Ken je ook inhalige en agressieve egoïsten, die zichzelf individualist noemden?

Dat zijn al die mensen die de brute wet van de strijd om het bestaan uitbreiden tot de onderlinge menselijke verhoudingen.

Noem eens namen.
Stendhal, Nietzsche

Noem dan eens een paar echte individualisten.

Socrates, Epicurus, Jezus en Epictetus.

Waarom hou je van Socrates?
Hij onderwees zijn toehoorders geen waarheid van buitenaf, maar leerde hen de waarheid in zichzelf te zoeken.

Hoe is Socrates doodgegaan?

Hij stierf, veroordeeld door wetten en rechters, vermoord door de Stad, als martelaar van het individualisme.

Waar werd hij van beschuldigd?

Van het niet vereren van de goden, die de stad vereerde, en het bederven van de jeugd.

Wat bedoelden ze met dat laatste verwijt?

Dat betekent dat Socrates meningen verkondigde, die de machthebbers niet aanstonden.

Waarom hou je van Epicurus?

Onder zijn laconieke sierlijkheid was hij een held.

Citeer eens een scherpzinnige uitspraak van Seneca over Socrates.

Seneca noemde Socrates "een als vrouw vermomde held."

Wat voor goeds heeft Epicurus verricht?

Hij bevrijdde zijn leerlingen van de angst voor de goden of voor God, het begin van alle dwaasheid.

Wat was de grootste deugd van Epicurus?

Matigheid. Hij maakte onderscheid tussen natuurlijke behoeften en ingebeelde behoeften. Hij liet zien dat er heel weinig nodig is om honger en dorst te bevredigen en om zich te beschermen tegen warmte en kou. En hij bevrijdde zichzelf van alle andere behoeften, dat wil zeggen, van bijna alle begeerten en angsten die mensen tot slaaf maken.

Hoe stierf Epicurus?

Hij stierf na een langdurig en pijnlijk ziekbed, terwijl hij zich toch beroemde op een volmaakt geluk.

Kennen wij eigenlijk de echte Epicurus wel?

Nee. Ontrouwe leerlingen hebben zijn leer overdekt met ondeugden, zoals men een zweer verbergt onder een gestolen mantel.

Is Epicurus verantwoordelijk voor wat die trouweloze leerlingen hem in de mond hebben gelegd?

Je bent nooit schuldig aan de dwaasheid of trouweloosheid van iemand anders.

Is het verdraaien van de leer van Epicurus een uitzondering?

Elk waarachtig woord wordt, als het door veel mensen wordt opgevangen, door oppervlakkigen, gemakzuchtigen en charlatans in een leugen veranderd.

Waarom hou je van Jezus?

Hij leidde een vrij en zwervend bestaan en elk band met de maatschappij was hem vreemd. Hij was een vijand van de priesters, uiterlijke eredienst en eigenlijk van alle organisaties.

Hoe stierf hij?
Achtervolgd door de priesters, in de steek gelaten door de rechterlijke macht, stierf hij aan het kruis genageld door soldaten. Samen met Socrates is hij het meest bekende slachtoffer van de Religie en de meest vermaarde martelaar van het individualisme.

Kennen wij eigenlijk de echte Jezus wel?

Nee. De priesters hebben zijn leer evenzeer gekruisigd als zijn lichaam. Zij hebben van de bezielende drank vergif gemaakt. Op de verdraaide woorden van de aartsvijand van alle organisaties en uiterlijke erediensten hebben zij de meest georganiseerde, opgeblazen en ijdele van alle religies gevestigd.

Is Jezus verantwoordelijk voor wat zijn leerlingen en de priesters van zijn leer hebben gemaakt?

Je bent nooit schuldig aan de dwaasheid of trouweloosheid van iemand anders.

Waarom hou je van Epictetus?

De stoïcijn Epictetus verdroeg dapper zijn armoede en slavernij. Hij was volmaakt gelukkig onder omstandigheden, die de meeste gewone mensen zwaar zouden vinden.

Hoe kennen wij de leer van Epictetus?

Zijn leerling Arrianus heeft een aantal van zijn uitspraken verzameld in een boekje met de naam Het Handboekje van Epictetus.

Wat vind je van het Handboekje van Epictetus?

Het is van een zo nauwgezette en onwankelbare verhevenheid en de eenvoud ervan is zo vrij van elke bluf, dat het voor mij waardevoller is dan de Evangeliën. Het Handboekje van Epictetus is het prachtigste en meest bevrijdende van alle boeken.

Zijn er in het verleden geen andere beroemde individualisten geweest?

Die zijn er wel geweest, maar degenen die ik heb opgenoemd zijn de zuiversten en het gemakkelijkst te begrijpen.

Waarom noem je de Cynici Antisthenes en Diogenes niet?

Omdat de leer van de Cynici slechts een ruwe schets was van de leer van de Stoïcijnen.

En waarom niet Zeno van Citium, de stichter van het Stoïcisme?

Zijn leven was bewonderenswaardig en, volgens de getuigenis van de Ouden, altijd in overeenstemming met zijn filosofie. Maar tegenwoordig is hij minder bekend dan de mensen die ik heb genoemd.

En de Stoïcijn Marcus Aurelius dan, waarom noem je die niet?

Omdat hij keizer was.

Waarom vermeld je Descartes niet?

Descartes was een intellectuele individualist. Hij was geen duidelijke morele individualist. Zijn werkelijke moraal schijnt Stoïcijns geweest te zijn. Hij verkondigde zelf slechts een "voorlopige moraal" waarbij hij aanraadde de wetten en gewoonten van zijn land te gehoorzamen en dat is het tegenovergestelde van individualisme. Bovendien schijnt het hem in andere omstandigheden ontbroken te hebben aan filosofische moed.

Waarom ben je Spinoza vergeten?

Het leven van Spinoza was bewonderenswaardig. Hij leidde een sober leven en voedde zich met wat grutten en een beetje melkpap. De leerstoelen die hem aangeboden werden weigerde hij en zijn dagelijks brood heeft hij altijd verdiend met het werk van zijn eigen handen. Zijn morele leer is een Stoïcijnse mystiek, maar was veel te uitgesproken intellectueel. Hij verkondigde een merkwaardige absolutistische politiek en tegenover het gezag bewaarde hij slechts de vrijheid van denken. Zijn naam doet echter veel meer denken aan iemand met een grote metafysische kracht, dan een grote morele schoonheid.

Hoofdstuk II

Voorbereiding op het praktische individualisme

Is het voldoende om jezelf tot individualist te bestempelen?

Nee. Bij een religie kun je genoegen nemen met je daar in theorie bij aan te sluiten en een paar godsdienstige handelingen te verrichten. Een praktische filosofie die niet in praktijk wordt gebracht zegt niets.

Waarom kan een religie toegeeflijker zijn dan een morele leer?

De goden van religies zijn machtige vorsten. Zij behoeden de gelovigen door middel van genade en wonderen. Zij brengen heil in ruil voor de wet, bepaalde rituele woorden en overeengekomen handelingen. Zij kunnen mij zelfs afrekenen op handelingen die ik laat verrichten en woorden die ik laat uitspreken door huurlingen.

Wat moet ik dan doen om de naam individualist echt te verdienen?

Dan moet je al je handelingen in overeenstemming brengen met je denken.

Is dat niet moeilijk?

Dat is eenvoudiger dan het lijkt.

Waarom?
De beginnende individualist wordt tegengehouden door oneigenlijke bezittingen en verkeerde gewoonten. Hij kan zich daar niet zonder enige moeite van losmaken. Maar de strijdigheid tussen zijn handelen en denken is veel pijnlijker dan al dat afstand doen. Hij lijdt daaronder, zoals de musicus lijdt onder een ontbreken van harmonie. De musicus wil koste wat kost zijn leven niet doorbrengen te midden van valse klanken. Op dezelfde manier is voor mij het niet in overeenstemming zijn met mijzelf de allergrootste pijn.

Hoe heet het streven om je leven in overeenstemming te brengen met je denken?

Dat heet deugd.

Loont deugd?

De deugd is haar eigen beloning.

Wat betekent dat?
Dat betekent twee dingen:

1. Als ik denk aan een beloning ben ik niet deugdzaam. Het belangrijkste kenmerk van de deugd is belangeloosheid.
2. Belangeloze deugdzaamheid maakt gelukkig.
   

Wat is geluk?
Geluk is de toestand van de geest, die zich volmaakt vrij voelt van elke onderdanigheid en volmaakt in overeenstemming is met zichzelf.

Betekent dat dan dat je gelukkig bent als je geen moeite meer hoeft te doen en dat geluk het gevolg is van de deugd?

Iemand die wijs is moet doorlopend moeite doen en heeft zijn deugd altijd nodig. Hij wordt steeds van buitenaf aangevallen. Maar in feite bestaat geluk slechts in het hart, waarin zich geen gevecht meer afspeelt.

Ben je ongelukkig als je naar wijsheid streeft?

Nee. In afwachting van het geluk levert elke overwinning vreugde op.

Wat is vreugde?
Vreugde is het gevoel dat je ervaart als je van minder volmaakt overgaat naar meer volmaakt. Vreugde is het besef dat je vorderingen maakt op weg naar het geluk.

Wat is het verschil tussen vreugde en geluk?

Een vreedzaam wezen, dat gedwongen wordt om te vechten, behaalt een overwinning die hem dichter bij vrede brengt: hij ervaart dan vreugde. Ten slotte bereikt hij een vrede die door niets meer verstoord kan worden: dan heeft hij het geluk bereikt.

Is het de bedoeling dat je geluk en volmaaktheid probeert te bereiken, vanaf het eerste moment dat je het begrijpt?

Het komt maar zelden voor dat iemand meteen weloverwogen volmaaktheid probeert te bereiken.

Welk gevaar loopt iemand die ongeduldig is?

Het gevaar om terug te vallen en ontmoedigd te worden.

Wat is de juiste manier om je voor te bereiden op volmaaktheid?

Dan is het raadzaam om via Epicurus naar Epictetus te gaan.

Wat bedoel je?

Eerst moet je je op het standpunt van Epicurus plaatsen en natuurlijke behoeften van ingebeelde behoeften leren onderscheiden. Als wij in staat zullen zijn om daadwerkelijk alles te verachten wat niet noodzakelijk is voor het leven; als wij op luxe en comfort zullen neerkijken; als wij behagen zullen scheppen in het fysieke welbehagen dat eenvoudig voedsel en dranken ons verschaffen; als ons lichaam evenzeer weet heeft van de weldadigheid van brood en water als onze geest, dan pas kunnen wij verdergaan.

Wat moet er dan nog meer gedaan worden?

Dan blijft nog over dat wij, zelfs zonder brood en water, gelukkig kunnen zijn; dat wij zelfs tijdens de meest pijnlijke kwaal en zonder enige hulp, gelukkig kunnen zijn; dat wij, zelfs tijdens het onder martelingen sterven en te midden van al degenen die ons beschimpen, toch gelukkig kunnen zijn.

Is dat toppunt van wijsheid voor iedereen bereikbaar?

Dat toppunt is bereikbaar voor iedereen van goede wil, die toegeeft aan zijn natuurlijke hang naar individualisme.

Wat is de intellectuele weg die naar die top leidt?

Dat is de Stoïcijnse leer van het ware goede en ware kwade.

Hoe kunnen wij die leer nog meer noemen?

Wij kunnen dat ook de leer noemen van de dingen die wel afhankelijk van ons zijn en die niet afhankelijk van ons zijn.

Wat zijn de dingen die afhankelijk van ons zijn?

Onze meningen, onze verlangens, onze neigingen, onze afkeren, kortom, al onze innerlijke handelingen.

Wat zijn de dingen die niet van ons afhangen?

Het lichaam, rijkdom, faam, waardering, kortom, alle dingen die geen deel uitmaken van ons innerlijk handelen.

Wat is het kenmerk van de dingen die afhankelijk van ons zijn?

Zij zijn van nature vrij; niets kan hen tegenhouden of belemmeren.

Wat is het kenmerk van de dingen die niet afhankelijk van ons zijn?

Dat ze zwak en slaafs zijn, onderhevig aan veel belemmeringen en ongemakken en dat ze de mens geheel vreemd zijn.

Wat is een andere naam voor de dingen die niet afhankelijk van ons zijn?

Dingen die niet afhankelijk van ons zijn worden ook wel onbelangrijke dingen genoemd.

Waarom?
Omdat niets echt goed of kwaad is.

Wat gebeurt er met iemand die onbelangrijke dingen als iets goeds of kwaads beschouwt?

Hij komt overal hindernissen tegen; hij is verdrietig en maakt zich zorgen; hij klaagt over dingen en mensen.

Ondervindt hij dan niet een nog groter kwaad?

Hij is slaaf van begeerte en angst.

Hoe voelt iemand zich, die daadwerkelijk beseft dat de dingen, die niet afhankelijk van ons zijn, onbelangrijk zijn?

Hij is vrij. Niemand kan hem dwingen iets te doen wat hij niet wil of hem verhinderen wat hij wel wil. Hij heeft niets en niemand om zich over te beklagen.

Verminderen ziekte, gevangenschap en armoede mijn vrijheid dan niet?

Uiterlijke dingen kunnen de vrijheid van mijn lichaam en mijn bewegingsvrijheid verminderen. Zij vormen geen belemmeringen voor mijn wil, als ik maar niet zo dwaas ben om iets te willen dat niet afhankelijk van mij is.

Is de leer van Epicurus dan niet voldoende voor het leven?

De leer van Epicurus is toereikend als ik beschik over de noodzakelijke dingen voor het leven en als ik gezond ben. Daardoor is mijn houding ten opzichte van vreugde dezelfde als die van de dieren, die zich niet druk maken over zorgen en ingebeelde kwalen. Maar bij ziekte of honger is die leer ontoereikend.

Volstaat de leer wel in de maatschappelijke verhoudingen?

Mogelijk volstaat die leer in de maatschappelijke verhoudingen. Zij bevrijdt mij van alle tirannen, die alleen macht hebben over wat voor mij overbodig is.

Bestaan er maatschappelijk omstandigheden waarin de leer ontoereikend is?

De leer is ontoereikend als de tiran mij mijn brood kan onthouden; als hij mij ter dood kan brengen of mijn lichaam kan verwonden.

Wie noem jij een tiran?

Tiran noem ik iedereen die zich bezig houdt met onbelangrijke zaken, zoals mijn bezittingen of lichaam, in de veronderstelling dat hij invloed op mijn wil uitoefent. Ik noem iedereen een tiran die mijn geestelijke toestand probeert te veranderen, door middel van andere middelen dan redelijk overtuigen.

Zijn er geen individualisten voor wie het Epicurisme toereikend is?

Wat mijn huidige toestand ook is, over de toekomst weet ik niets. Ik weet niet of mij ergens in mijn leven nog een grote beproeving wacht, waarbij het epicurisme ontoereikend zal blijken. Nadat ik de epicuristische wijsheid heb bereikt, moet ik verder werken aan mijzelf en mijzelf zo sterk maken dat ik de stoïcijnse onkwetsbaarheid bereik.

Hoe kan ik vredig leven?

Ik zou aangenaam en sober in vrede kunnen leven zoals Epicurus, maar dan wel met de bezieling van Epictetus.

Is het zinnig, als iemand zich wil vervolmaken, om een voorbeeld te nemen aan mensen als Socrates, Jezus of Epictetus?

Dat is geen goede manier.

Waarom niet?

Omdat ik mijn eigen harmonie moet bewerkstelligen en niet die van iemand anders.

Hoeveel soorten plichten bestaan er?

Er bestaan twee soorten plichten: universele en persoonlijke plichten.

Wat noem je universele plichten?

Plichten die zich als vanzelfsprekend aan ieder wijs mens opdringen, noem ik universeel.

Wat noem je persoonlijke plichten?

Dat zijn plichten die zich aan mij persoonlijk opdringen.

Bestaan persoonlijke plichten eigenlijk wel?

Er bestaan persoonlijke plichten. Ik ben een bepaald individu dat zich in bepaalde omstandigheden bevindt. Ik beschik over een bepaalde fysieke kracht, verstandelijke vermogens en over meer of minder bezit. Ik moet een verleden voortzetten. Ik moet vechten tegen een vijandig lot, of samenwerken met een welwillend lot.

Geef eens met een eenvoudige aanwijzing aan hoe persoonlijke van universele plichten te onderscheiden zijn.

Universele plichten zijn zonder uitzondering plichten om iets niet te doen. Bijna alle plichten om te handelen zijn persoonlijke plichten. Zelfs in de uitzonderlijke omstandigheden, waarin iedereen tot handelen gedwongen wordt, draagt elk deel van de handeling het merkteken van de handelende persoon, dat als het ware de handtekening vormt van de morele kunstenaar.

Kan de persoonlijke plicht strijdig zijn met de universele plicht?

Nee. Het is als de bloem, die slechts aan de plant kan groeien.

Zijn persoonlijke plichten dezelfde als die van Socrates, Jezus of Epictetus?

Die lijken daar helemaal niet op, tenzij ik een leven leidt als dat van de apostelen.

Wie zal mij mijn persoonlijke en universele plichten leren?

Mijn geweten.

Hoe leert het mij dan mijn universele plichten?

Door me te vertellen wat ik van elk wijs mens kan verwachten.

Hoe leert het mij mijn persoonlijke plichten?

Door me te vertellen wat ik van mijzelf moet eisen.

Zijn er moeilijke plichten?

Voor iemand die wijs is bestaan er geen moeilijke plichten.

Zijn de uitspraken van Socrates, Jezus en Epictetus zinvol voor mijn problemen, voordat ik wijs zal zijn?

Ze kunnen zinvol zijn. Maar ik neem die grote individualisten nooit als voorbeeld.

Hoe moet ik mij hen dan voorstellen?

Ik beschouw ze als getuigen. En ik wil dat zij mijn manier van handelen niet zouden kunnen afkeuren.

Bestaan er ernstige en geringe fouten?

Elke fout die als zodanig onderkend wordt voor die begaan wordt is ernstig.

Om mijn eigen of de situatie van anderen te beoordelen onderweg naar wijsheid, moet ik dan niet theoretisch ernstige van geringe fouten kunnen onderscheiden?

Ja.

Wat moet ik een geringe fout noemen?

Een fout die Epictetus wel zou laken en Epicurus niet, zou ik een lichte fout willen noemen.

Wat moet ik een ernstige fout noemen?

Een fout die zelfs de toegeeflijke Epicurus zou laken, noem ik ernstig.

Hoofdstuk III

Over de onderlinge verhoudingen tussen individuen.

Geef mij eens een leidraad voor mijn plichten jegens de ander.

Heb je naaste lief als jezelf en jouw God boven alles.

Wie is mijn naaste?
De anderen.

Waarom noem je de anderen je naasten?

Omdat zij, met rede en wil begiftigd, mij nader staan dan de dieren.

Wat hebben de dieren met mij gemeen?

Het leven, gevoel en intelligentie.

Scheppen deze gemeenschappelijke eigenschappen dan geen verplichtingen jegens de dieren?

Die gemeenschappelijke eigenschappen scheppen voor mij de verplichting dieren niet te doen lijden, hen zinloos lijden te besparen en hen niet zonder noodzaak te doden.

Welk recht kan ik ontlenen aan de afwezigheid van rede en wil bij dieren?

Omdat dieren geen mensen zijn heb ik het recht van hen gebruik te maken naar gelang hun krachten en hen tot werktuig te maken.

Heb ik dat recht ook bij bepaalde mensen?

Ik heb nooit het recht een medemens als middel te beschouwen. Ieder mens is een doel op zich. Ik kan mensen alleen maar diensten verzoeken die zij mij vrijwillig verlenen, of uit welwillendheid of in ruil voor andere diensten.

Bestaan er geen minderwaardige rassen?

Er bestaan geen minderwaardige rassen. De edele mens kan in elk ras floreren.

Bestaan er geen minderwaardige individuen, die niet in staat zijn tot het gebruikmaken van rede en wil?

Met uitzondering van de krankzinnige, is ieder mens in staat tot het gebruikmaken van rede en wil. Maar velen gehoorzamen slechts hun hartstochten en volgen slechts hun grillen. Onder hen treffen we de mensen aan die de pretentie hebben anderen te moeten bevelen.

Kan ik die onvolledige mensen dan niet als instrument gebruiken?

Nee. Ik moet hen zien als kinderen die in hun ontwikkeling zijn blijven steken, maar in wie misschien morgen de mens kan ontwaken.

Wat moet ik denken van de bevelen die gegeven worden door mensen die de pretentie hebben dat ze anderen moeten gebieden?

Een bevel kan nooit meer zijn dan een kindergril of een hersenspinsel van een dwaas.

Hoe moet ik mijn naaste liefhebben?

Zoals mijzelf.

Wat betekenen die woorden?

Ze betekenen: op dezelfde manier als ik mijzelf lief moet hebben.

Wie kan mij leren hoe ik mijzelf lief kan hebben?

Het tweede deel van de uitspraak leert mij hoe ik mijzelf lief kan hebben.

Zeg dat tweede deel nog eens.

Je zult jouw God boven alles liefhebben.

Wat is die God?

God heeft in elke religie of metafysica meerdere betekenissen, en een morele betekenis.

Wat is de morele betekenis van het woord God?

God is de benaming voor morele volmaaktheid.

Wat betekent in die uitspraak over liefhebben, het bezittelijk voornaamwoord jouw: "heb jouw God lief"?

Mijn God is mijn eigen morele volmaaktheid.

Wat moet ik liefhebben boven alles?

Mijn rede, vrijheid, innerlijke harmonie en geluk, want dat zijn de andere namen van mijn God.

Vraagt mijn God offers?

Mijn God vraagt van mij dat ik mijn verlangens en angsten opoffer; hij vraagt mij mijn oneigenlijke bezit op te geven en "arm van geest" te zijn.

Wat vraagt hij nog meer?

Hij vraagt ook nog dat ik bereid ben hem mijn gevoelens te offeren en zonodig mijn leven.

Wat moet ik dan liefhebben van mijn naaste?

Ik moet de God van mijn naaste liefhebben, dat wil zeggen zijn rede, innerlijke harmonie en geluk.

Heb ik dan geen plichten jegens de gevoelens van mijn naaste?

Ik heb jegens de gevoelens van mijn naaste dezelfde verplichtingen als jegens de gevoelens van dieren of de mijne.

Verklaar je nader.

Ik zal noch een ander noch mijzelf nodeloos lijden berokkenen.

Kan ik dan wel zinvol lijden berokkenen?

Ik kan niet daadwerkelijke zinvol lijden berokkenen. Door mij te onthouden van bepaalde noodzakelijke dingen kan ik iemand anders of mijzelf lijden berokkenen. Ik moet mijn God evenmin opofferen aan de gevoelens van een ander als aan de mijne.

Wat zijn mijn plichten jegens het leven van de ander?

Ik moet mijn naaste doden noch verwonden.

Bestaan er geen gevallen waarin men het recht heeft te doden?

In het geval van zelfverdediging lijkt een noodsituatie het recht om te doden voort te brengen. Maar als ik dapper genoeg ben zal ik zo koelbloedig kunnen zijn dat ik mijzelf zal kunnen redden zonder te doden.

Is het niet beter de aanval te ondergaan zonder je te verdedigen?

Je niet verdedigen is in dat geval in feite een teken van buitengewone deugd, de ware heldhaftige oplossing.

Als je te maken hebt met lijden van anderen, is het je onterecht onthouden van ingrijpen dan niet even onjuist als verkeerd handelen?

Dat kan. Als ik iemand laat sterven die ik zonder misdaad te begaan kan redden, ben ik een echte moordenaar.

Wat zei Bossuet daarover?

"De rijke onmens heeft de arme ontkleed omdat hij hem niet gekleed heeft; hij heeft hem vermoord omdat hij hem niet gevoed heeft."

Wat vind je van oprechtheid?

Oprechtheid is mijn belangrijkste plicht jegens anderen en mijzelf, het is de getuigenis die mijn God doorlopend van mij vraagt, een vlam die ik nooit mag laten doven.

Wat behelst volstrekte oprechtheid?

Het verkondigen van mijn morele zekerheden.

Welke oprechtheid komt volgens jou op de tweede plaats?

De oprechtheid in het uiten van mijn gevoelens.

Is het dan niet belangrijk de omstandigheden nauwgezet weer te geven?

Dat is veel minder belangrijk dan die grote oprechtheid van filosofie en gevoel. Toch neemt iemand die wijs is die in acht.

Hoeveel soorten leugens zijn er?

Er bestaan drie soorten leugens: de kwaadaardige leugen, de leugen om bestwil en de leugen voor de grap.

Wat is een kwaadaardige leugen?

Het doel van de kwaadaardige leugen is iemand anders te schaden.

Wat vind jij van de kwaadaardige leugen?

De kwaadaardige leugen is misdadig en laf.

Wat is een leugen om bestwil?

Het doel van de leugen om bestwil is nuttig voor mijzelf of iemand anders te zijn.

Wat vind jij van de leugen om bestwil?

Als de leugen om bestwil op geen enkele manier schadelijk is, veroordeelt iemand die wijs is die niet bij een ander, maar zelf onthoudt hij zich daarvan.

Zijn er gevallen waarin een leugen om bestwil gewenst is, als bijvoorbeeld een leugen het leven van iemand kan redden?

In dat geval kan iemand die wijs is een leugen vertellen die de zaak niet raakt. Maar in plaats van te liegen zal hij vrijwel altijd weigeren te antwoorden.

Is de leugen voor de grap toegestaan?

Iemand die wijs is onthoudt zich van een leugen voor de grap.

Waarom?
De leugen voor de grap offert het gezag van het woord op aan het spel, terwijl dat, als het geëerbiedigd wordt, soms nuttig voor anderen kan zijn.

Onthoudt iemand die wijs is zich van verzinsels?

Iemand die wijs is onthoudt zich van elk openlijk verzinsel, maar hij kan wel gebruik maken van parabels, sprookjes, symbolen en mythen.

Hoe moet de verhouding zijn tussen man en vrouw?

De verhouding tussen man en vrouw moet, net als alle verhoudingen tussen individuen, absoluut vrij zijn van beide kanten.

Is er nog een andere regel die in die verhouding in acht genomen moet worden?

Die verhouding moet uiting geven aan een wederzijdse oprechtheid.

Wat vind je van liefde?

Naast al die onbelangrijke dingen is wederzijdse liefde het allermooiste en komt de deugd het meest nabij. Zij maakt van de kus iets edels.

Is kussen zonder liefde dan verkeerd?

Als kussen zonder liefde de ontmoeting is van twee verlangens en twee geneugten, is het niet verkeerd.

Hoofdstuk IV

Over de Maatschappij

Heb ik dan niet alleen een relatie met afzonderlijke individuen?

Ik heb niet alleen een relatie met afzonderlijke individuen, maar ook met verschillende maatschappelijke groeperingen en met de maatschappij in het algemeen.

Wat is de maatschappij dan?

De maatschappij is het geheel van individuen voor een gemeenschappelijke taak.

Kan een gemeenschappelijke taak goed zijn?

Onder bepaalde voorwaarden kan een gemeenschappelijke taak goed zijn.

Welke voorwaarden?

De gemeenschappelijke taak zal goed zijn als de arbeiders, door onderlinge liefde of liefde voor de taak, geheel vrij handelen en als hun inspanningen samengebundeld en gesteund worden in een harmonieuze samenwerking.

Is vrijheid in feite een kenmerk van die gemeenschappelijke taak?

In feite wordt die gemeenschappelijke taak niet gekenmerkt door vrijheid. Daarbij zijn de arbeiders onderschikt aan elkaar. Hun inspanningen zijn geen spontane en harmonieuze daden uit liefde, maar grimmig gedwongen daden.

Wat vind je van dat kenmerkende van de gemeenschappelijke taak?

Daardoor kom ik tot de slotsom dat de gemeenschappelijke taak slecht is.

Hoe kijkt een wijs mens tegen de maatschappij aan?

Iemand die wijs is beschouwt de maatschappij als een beperking. Hij voelt zich sociaal, op dezelfde manier waarop hij zich sterfelijk voelt.

Wat is de houding van een wijs mens tegenover die beperkingen?

Iemand die wijs is beschouwt die beperkingen als een materiële noodzaak en onderwerpt zich daar onpartijdig aan.

Wat betkenen die beperkingen voor iemand die op weg is naar wijsheid?

Voor iemand die op weg is naar wijsheid, vormen die beperkingen een gevaar.

Waarom?

Iemand die nog niet met een onwankelbare zekerheid onderscheid kan maken tussen de dingen die van hem afhangen en onbelangrijke dingen, loopt het gevaar materiële beperkingen aan te zien voor morele.

Wat moet de nog niet volmaakte individualist doen als hij te maken krijgt met een maatschappelijke beperking?

Hij moet zijn verstand en wil daartegen verdedigen. Hij zal de vooroordelen verwerpen, die die beperking andere mensen oplegt, en die zelf niet haten of liefhebben; hij zal steeds meer afstand doen van elke angst en elk verlangen wat dat betreft; hij zal zich richten op een volmaakte onpartijdigheid, wat wijs is ten opzichte van dingen die niet van hem afhankelijk zijn.

Hoopt iemand die wijs is op een betere maatschappij?

Iemand die wijs is onthoudt zich van elke hoop.

Gelooft iemand die wijs is in vooruitgang?

Hij stelt vast dat wijze mensen in elk tijdperk zeldzaam zijn en dat er geen sprake is van morele vooruitgang.

Verheugt iemand die wijs is zich over materiële vooruitgang?

Iemand die wijs is stelt vast dat het doel van materiële vooruitgang is, het vergroten van de kunstmatige behoeften van de een en het werk van de ander. In zijn ogen is materiële vooruitgang een steeds toenemende last die de mensheid steeds meer het slijk en de ellende induwt.

Zal de uitvinding van betere machines dan niet het werk van de mens verminderen?

De uitvinding van machines heeft het werk altijd zwaarder gemaakt. Dat heeft het werk altijd moeizamer en minder harmonieus gemaakt, het vrije en intelligente initiatief vervangen door slaafse en angstvallige nauwgezetheid van de arbeider, die ooit lachend zelf de baas was over de werktuigen, een huiverende slaaf van de machine gemaakt.

Hoe kan het dat de machine, die producten vermeerdert, niet de hoeveelheid werk voor de mens vermindert?

De mens is hebzuchtig en de dwaasheid van zijn ingebeelde behoeften neemt toe naarmate ze meer bevredigd worden. Hoe meer overbodige dingen de dwaas bezit, hoe meer hij wil hebben.

Houdt iemand die wijs is zich bezig met maatschappelijke acties?

Iemand die wijs is stelt vast dat voor het uitvoeren van maatschappelijke acties, de massa bewerkt moet worden, en de massa wordt niet bewerkt door de rede, maar door hartstocht. Hij gelooft niet het recht te hebben de hartstochten van de mensen op te zwepen. Maatschappelijke actievoering betekent voor hem tirannie, en hij onthoudt zich van deelname.

Is iemand die wijs is dan geen egoïst als hij het geluk van het volk vergeet?

Iemand die wijs is weet dat de woorden: "het geluk van het volk" geen enkele betekenis hebben. Geluk is innerlijk en individueel; men kan dat uitsluitend voor zichzelf teweegbrengen.

Heeft iemand die wijs is dan geen medelijken met de verdrukten?

Iemand die wijs is weet dat de klagende onderdrukte zelf onderdrukker wil worden. Hij steunt hem zoveel hij kan, maar gelooft niet dat gemeenschappelijke actie heilzaam is.

Gelooft iemand die wijs is dan niet in hervormingen?

Hij stelt vast dat hervormingen de namen van de dingen veranderen, niet de dingen zelf. De slaaf is lijfeigene geworden en vervolgens loonslaaf. Men heeft altijd alleen maar de naam veranderd. Iemand die wijs is blijft onpartijdig in die taalkundige kwesties.

Is iemand die wijs is revolutionair?

De ervaring laat iemand die wijs is zien dat revoluties nooit een blijvend resultaat opleveren. Zijn verstand zegt hem dat de leugen nooit ontzenuwd kan worden door de leugen en geweld nooit wordt tenietgedaan door geweld.

Hoe denkt iemand die wijs is over anarchie?

Iemand die wijs is ziet anarchie als iets naïefs.

Waarom?
De anarchist gelooft dat de regering de vrijheid inperkt. Hij hoopt door de regering te vernietigen de vrijheid te vergroten.

Heeft hij dan niet gelijk?

De echte beperking is niet de regering, maar de maatschappij. De regering is een maatschappelijk product als alle andere. Een boom kan niet vernietigd worden door zijn takken af te zagen.

Waarom werkt iemand die wijs is niet aan het vernietigen van de maatschappij?

De maatschappij is even onontkoombaar als de dood. Op het materiële vlak is onze macht zwak tegenover die beperkingen. Maar iemand die wijs is vernietigt in zichzelf de achting en vrees voor de maatschappij op dezelfde manier waarop hij dat met de angst voor de dood doet. Hij staat even onverschillig tegenover de politieke en maatschappelijke orde waarin hij leeft, als tegenover de manier van doodgaan die hem wacht.

Oefent iemand die wijs is dan nooit invloed uit op de maatschappij?

Iemand die wijs is weet dat onrecht evenmin vernietigd kan worden als het water van de zee. Maar hij beijvert zich de onderdrukte te redden uit een bepaald onrecht, zoals hij in het water zal springen om een drenkeling te redden.

Hoofdstuk V

Is werk een maatschappelijke of een natuurlijke wetmatigheid?

Werk is een natuurwet, die door de maatschappij verzwaard is.

Hoe verzwaart de maatschappij de natuurwet van het werk?

Op drie manieren:

1)  Zij stelt een bepaald aantal mensen vrij van alle werk en schuift hun deel van de last af op de andere mensen;

2)  Zij maakt gebruik van veel mensen voor nutteloos werk en maatschappelijke functies;

3)  Zij vermenigvuldigt bij iedereen en met name bij de rijken denkbeeldige behoeften en legt de arme onnodig werk op om die behoeften te bevredigen.

Waarom vind je de wetmatigheid van werk natuurlijk?

Omdat mijn lichaam natuurlijke behoeften heeft, die alleen maar door de voortbrengselen van werk bevredigd kunnen worden.

Vind je dan alleen handarbeid werk?

Zonder twijfel.

Heeft de geest dan niet ook natuurlijke behoeften?

De enige natuurlijke behoefte van de geest is oefening. De geest blijft altijd een gelukkig kind dat behoefte heeft aan beweging en spel.

Moeten er dan niet speciale werkers zijn die de geest de gelegenheid geven om te spelen?

Het schouwspel van de natuur, gadeslaan van menselijke hartstochten en genieten van gesprekken zijn voor de natuurlijke behoeften van de geest voldoende.

Dus je veroordeelt kunst, wetenschap en filosofie?

Die genoegens veroordeel ik niet. Net als liefde zijn ze verheven, zolang ze belangeloos blijven. Het genoegen dat ik ontleen aan kunst, wetenschap, filosofie en liefde moet niet betaald worden door degene die genoegen smaakt in het ontvangen.

Maar zijn er dan geen kunstenaars bij wie het scheppen moeizaam gaat en geleerden die onvermoeid op zoek zijn?

Als de moeite groter is dan het genoegen, begrijp ik niet waarom die mensen daar dan niet mee ophouden.

Zou je dan willen dat kunstenaar en wetenschapper handarbeid zouden verrichten?

De natuur verlangt van de kunstenaar, net als van minnaar en minnares, handarbeid, omdat zij hen, net als andere mensen, materiële behoeften oplegt.

De hulpbehoevende heeft ook materiële behoefte, maar je zou toch niet zo wreed willen zijn hen een taak op te leggen, waartoe hij niet in staat is?

Natuurlijk niet, maar ik beschouw lichamelijke schoonheid of denkvermogen niet als zwakheden.

Moet de individualist dan met zijn handen werken?

Ja, zoveel mogelijk.

Waarom zeg je: zoveel mogelijk?

Omdat de maatschappij gehoorzamen aan de natuurwetten zo moeilijk heeft gemaakt. Loonarbeid voor de hele wereld is onmogelijk. Doorgaans ontwaakt het individualisme in iemand te laat om nog een natuurlijk beroep aan te leren. Door haar aan een paar mensen over te leveren heeft de maatschappij de rest beroofd van de aarde, het prachtige natuurlijk instrument voor natuurlijke arbeid.

Kan de individualist, bij de huidige stand van zaken, dan van een behoefte leven, die hij niet als echt werken beschouwt?

Ja.

Kan de individualist ambtenaar zijn?

Ja, maar hij kan niet instemmen met alle functies.

Van welke functies moet de individualist zich onthouden?

De individualist moet zich onthouden van alle functies van administratieve, rechterlijke of militaire aard. Hij moet geen gouverneur, politieambtenaar, officier, rechter of beul zijn.

Waarom niet?
De individualist kan zich niet scharen onder maatschappelijke tirannen.

Welke functie kan hij dan wel aanvaarden?

Functies die niemand anders schaden.

Zijn er, afgezien van door de regering betaalde functies, nog meer schadelijke functies waarvan de individualist zich moet onthouden?

Ja.

Noem er een paar.

Diefstal, bankieren, uitbuiten van prostituees en arbeiders.

Hoe verhoudt de individualist zich tot zijn maatschappelijke minderen?

Hij moet hun persoonlijkheid en vrijheid respecteren. Hij moet nooit vergeten dat beroepsplicht een illusie en de menselijke plicht de enige morele werkelijkheid is. Hij moet nooit vergeten dat hiërarchieën dwaas zijn en dat hij natuurlijk en niet maatschappelijk om moet gaan met mensen die door de maatschappelijke leugen tot zijn minderen worden verklaard, maar die door de natuur als zijn gelijken zijn gemaakt.

Moet de individualist veel contact onderhouden met zijn maatschappelijke minderen?

Hij moet hen niet uit de weg gaan, als dat hen zou kunnen kwetsen. Maar hij zal hen maar weinig zien, uit angst te ontdekken dat ze aangepast en onnatuurlijk zijn; ik bedoel uit angst te ontdekken dat ze onderdanig, onvrij of vijandig zijn.

Welke contacten onderhoudt de individualist met zijn collega's of medebroeders?

Hij zal hen beleefd en hulpvaardig bejegenen. Maar hij zal hun gesprekken mijden, voor zover hij dat kan doen zonder hen te kwetsen.

Waarom?

Om zich te hoeden voor twee subtiele vergiften: korpsgeest en vakidiotisme.

Hoe moet de individualist zich gedragen ten opzichte van zijn maatschappelijke meerderen?

De individualist moet niet vergeten dat de uitspraken van zijn maatschappelijke meerderen bijna altijd over onbelangrijke zaken gaan. Hij moet hen onpartijdig aanhoren en zo min mogelijk antwoorden. Hij moet geen tegenwerpingen maken. Hij moet geen manieren aangeven die volgens hem beter zijn. Hij moet elke zinloze discussie uit de weg gaan.

Waarom?

Omdat maatschappelijke meerderen doorgaans ijdele en irritante kinderen zijn.

Wat moet de individualist doen als de meerdere niet opdracht geeft voor iets onbelangrijks, maar voor een iets onrechtvaardigs of wreeds?

Hij moet weigeren te gehoorzamen.

Zal die ongehoorzaamheid hem dan niet in gevaar brengen?

Nee. Een instrument voor onrecht of kwaad worden, betekent de dood van rede en vrijheid. Maar ongehoorzaamheid aan een onrechtvaardige opdracht brengt alleen het lichaam en materiële zaken in gevaar, die onder de onbelangrijke zaken vallen.

Wat moet de individualist denken als hij te maken krijgt met een dergelijke opdracht?

Bij zichzelf zal de individualist tegen de onrechtvaardige opdrachtgever zeggen: jij bent een van de huidige benamingen van de tiran. Maar de tiran heeft niets in te brengen tegen iemand die wijs is.

Moet de individualist het weigeren van gehoorzaamheid verduidelijken?

Ja, als hij denkt dat de maatschappelijke meerdere in staat is zijn vergissing te begrijpen en erop terug te komen. De maatschappelijke meerdere is echter vrijwel nooit in staat dat te begrijpen.

Wat moet de individualist dan doen?

Ten opzichte van een onrechtvaardige opdracht is weigeren te gehoorzamen de enige universele plicht. De manier van weigeren hangt af van mijn persoonlijkheid.

Hoe staat de individualist ten opzichte van de massa?

De individualist beschouwt de massa als een van de meest brute van alle natuurlijke krachten.

Hoe gedraagt hij zich in een menigte die geen kwaad doet?

Hij probeert zich niet aan te passen aan de menigte en zijn persoonlijkheid, zelfs geen moment, op te geven.

Waarom?

Om vrij mens te blijven. Omdat door een onvoorziene schok de wreedheid van de menigte opeens zou kunnen uitbarsten, en iemand die zich zoals zij begint te voelen, echt deel gaat uitmaken van de menigte en zich moeilijk weer kan losmaken op een moment van morele bezinning.

Wat moet iemand die wijs is doen als de menigte waarin hij zich bevindt, iets onrechtvaardigs of wreeds gaat doen?

Iemand die wijs is zal zich met alle eerbare of onpartijdige middelen verzetten tegen onrechtvaardigheid of wreedheid.

Van welke middelen moet iemand die wijs is niet gebruik maken, zelfs niet onder dergelijke omstandigheden?

Iemand die wijs is moet zich niet verlagen tot leugen, gesmeek of gevlei.

De massa vleien is een machtig retorisch middel. Moet iemand die wijs is zich daar volstrekt van onthouden?

Zoals hij zich tot kinderen richt, kan iemand die wijs is zich prijzend tot de menigte richten, met beminnelijk verpakte ironische raadgevingen. Maar hij moet beseffen dat de uitwerking onzeker en de onderneming niet ongevaarlijk is. Hij moet dat alleen wagen als hij niet alleen heel zeker is van zijn geestelijke vastberadenheid, maar ook van de trefzekere soepelheid van zijn woorden.

Moet iemand die wijs is getuigen voor de rechtbank?

Iemand die wijs is zal nooit getuigen voor de rechtbank.

Waarom niet?
Getuigen voor de rechtbank inzake materiële en onbeduidende belangen, betekent offeren aan een afgod en de tirannie erkennen. Bovendien is het laf de macht van allen te hulp te roepen.

Wat moet iemand die wijs is doen als hij aangeklaagd wordt?

Naar gelang zijn karakter kan hij de waarheid zeggen of zich minachtend en stilzwijgend tegen de maatschappelijke tirannie verzetten.

Wat moet iemand die wijs is zeggen als hij beseft dat hij schuldig is?

Hij moet zijn werkelijke en natuurlijke overtreding toegeven, maar die zorgvuldig onderscheiden van de maatschappelijke overtreding, waarvoor hij vervolgd wordt. Hij zal daaraan toevoegen dat zijn geweten hem voor zijn echte overtreding wel de juiste straf zal opleggen. Maar de maatschappij, die zich alleen maar met onbelangrijke zaken bezig houdt, zal hem voor zijn ogenschijnlijke overtreding een ogenschijnlijke straf opleggen.

Wat moet een wijs mens zeggen als hij voor zijn geweten onschuldig is, maar schuldig voor de wet?

Hij zal uitleggen dat zijn wettelijke misdaad in werkelijkheid niet van schuld getuigt. Hij zal uiting geven aan zijn minachting voor de wet, dat georganiseerde onrecht en die machteloosheid die onszelf niet kan deren, maar alleen onbelangrijke zaken als ons lichaam en onze bezittingen,.

Wat moet iemand die wijs is zeggen als hij zowel voor zijn geweten als ook voor de wet onschuldig is?

Hij kan alleen iets inbrengen over zijn echte onschuld. Als hij zich verwaardigt te verklaren dat hij op twee fronten onschuldig is, geeft hij daarmee aan dat voor hem alleen het eerste belangrijk is.

Moet iemand die wijs is getuigen voor de burgerlijke rechtbank?

Iemand die wijs is zal de zwakke onderdrukte zijn getuigenis niet onthouden.

Moet iemand die wijs is getuigen voor de strafrechtbank en de hof van assisen?

Ja, want hij is op de hoogte van een waarheid die nuttig is voor de aangeklaagde.

Wat moet iemand die wijs is doen als hij een waarheid kent die nadelig is voor de aangeklaagde?

Zwijgen.

Waarom?

Omdat een veroordeling altijd onrechtvaardig is en iemand die wijs is zich niet medeplichtig wil maken aan onrecht.

Waarom zeg je dat een veroordeling altijd onrechtvaardig is?

Omdat niemand het recht heeft iemand anders ter dood te brengen of op te sluiten in de gevangenis.

Heeft de maatschappij dan geen andere rechten dan het individu?

De maatschappij is een verzameling van individuen en kan geen rechten hebben, die zich niet in elk individu bevinden. Als nullen opgeteld worden, hoeveel het er ook zijn, is de som van het geheel altijd nul.

Is het niet wettig dat de maatschappij zich verdedigt tegen bepaalde boosdoeners?

Het recht op zelfverdediging duurt niet langer dan de aanval zelf.

Moet iemand die wijs is zitting nemen in een jury?

Als iemand die wijs is gevraagd wordt deel uit te maken van een jury, kan hij weigeren of daarmee instemmen.

Wat moet iemand die wijs is, die ingestemd heeft met zitting nemen in jury, dan doen?

Op de eerste vraag, 'is de beklaagde schuldig' zal hij altijd nee antwoorden.

Is dat antwoord dan niet soms een leugen?

Dat antwoord is nooit een leugen.

Waarom niet?

De vraag van de president moet altijd als volgt vertaald worden: "Wilt u dat wij de beklaagde een straf opleggen?" En ik ben verplicht te antwoorden: "Nee," omdat ik niet het recht heb iemand een straf op te leggen.

Wat vind je van het duel?

Elke oproep tot geweld is iets kwaads. Maar het duel is een geringer kwaad dan een beroep doen op de rechter.

Waarom?

Het is geen lafheid en gebruikt en roept niet de macht van allen te hulp tegen een enkel individu.

Hoofdstuk VI

Het offeren aan afgoden

Mag ik offers brengen aan de afgoden van onze tijd en ons land?

Ik kan de afgoden onverschillig onbelangrijke dingen van mij laten afnemen. Maar ik moet verdedigen wat van mij afhankelijk is en mijn God toebehoort.

Hoe kan ik mijn God onderscheiden van de afgoden?

Mijn God laat zich horen door middel van mijn geweten, op het moment dat het echt mijn stem is en niet meer een echo. Maar afgoden zijn het werk van de maatschappij.

Aan welke andere eigenschap kan men afgoden herkennen?

Mijn God verlangt slechts het opofferen van onbelangrijke dingen. Afgoden vragen van mij mijzelf op te offeren.

Kun je dat verduidelijken?

Afgoden roepen de laagste en meest slaafse houding tot deugden uit, discipline en gedweeë gehoorzaamheid. Zij eisen het opofferen van mijn verstand en wil.

Begaan die afgoden nog andere onrechtvaardigheden?

Niet tevreden met het willen vernietigen van wat boven hen staat en wat ik nooit op mag geven, willen ze dat ik opoffer wat mij op geen enkele manier toebehoort, het leven van mijn naaste.

Ken je nog andere eigenschappen van de afgoden?

De ware God is eeuwig en oneindig. Altijd en overal moet ik mijn rede gehoorzamen. Maar afgoden veranderen met tijd en land.

Laat eens zien hoe afgoden met de tijd veranderen.

Ooit werd mij gevraagd mijn rede te onderdrukken en mijn naaste te doden ter ere van ik weet niet wat voor vreemde God en los van mijzelf of voor de eer van de Koning. Tegenwoordig worden van mij dezelfde offers gevraagd voor de eer van het Vaderland. Morgen zal mij dat misschien gevraagd worden voor de eer van het Ras, Huidskleur of Wereldpartij.

Verandert de afgod alleen als zijn naam verandert?

De afgod vermijdt zoveel mogelijk van naam te veranderen. Maar toch doet hij dat vaak.

Noem eens veranderingen van de afgod op, die niet gepaard gingen met verandering van zijn naam.

In een naburig land heette de afgod Vaderland, Pruisen; tegenwoordig heet de afgod, onder dezelfde naam, Duitsland. Hij vroeg de Pruisen de Beieren te doden. Later vroeg hij de Pruisen en Beieren de Fransen te doden. De Savoyaarden en de bewoners van Nice liepen in 1859 het gevaar spoedig het hoofd te moeten buigen voor een vaderland in de vorm van een laars; door diplomatieke toevalligheden gingen ze een zeshoekig vaderland verafgoden. De Polen aarzelden tussen een dode en een levende afgod; de Elzassers tussen twee levende, die beiden aanspraak maakten op de naam Vaderland.

Wat zijn tegenwoordig de belangrijkste afgoden?

In sommige landen de Koning of Keizer; in andere een of ander bedrog dat de Wil van het Volk genoemd wordt. Overal is dat het Systeem, de Politieke Partij, de Godsdienst, het Vaderland, het Ras of de Huidskleur. Niet te vergeten de publieke opinie, met haar duizenden namen, van de meest hoogdravend, de Eer, tot de onbenulligste, "Wat zal men ervan zeggen."

Is de huidskleur een gevaarlijke afgod?

Vooral de blanke Huidskleur. Die is erin geslaagd in één eredienst Fransen, Duitsers, Russen en Italianen te verenigen en van al die eerbare priesters het bloeddorstige offeren van een groot aantal Chinezen gedaan te krijgen.

Ken je nog andere misdaden van de Blanke Huidskleur?

Zij heeft van heel Afrika een hel gemaakt. Zij heeft de Indianen van Amerika vernietigd en Negers gelyncht.

Offeren de vereerders van de Blanke Huidskleur ook zelf hun bloed aan hun afgod?

Zij bieden ook hun loftuitingen aan.

Noem die loftuitingen eens op.

Dat zou een te lange litanie worden. Maar als de Blanke Huidskleur een misdaad bedrijft, noemt de liturgie die misdaad noodzakelijk voor Beschaving en Vooruitgang.

Is Ras een gevaarlijke afgod?

Ja, vooral als het een verbond sluit met de godsdienst.

Noem eens een paar misdaden van die bondgenoten.

De oorlogen van de Meden, de veroveringen van de Saracenen, de Kruistochten, de massamoord op de Armeniërs, het antisemitisme.

Wat is tegenwoordig de meest veeleisende en meest algemeen geëerbiedigde afgod?

Het Vaderland.

Vertel eens wat over de speciale eisen van het Vaderland.

Militaire dienst en oorlog.

Kan de individualist soldaat zijn in vredestijd?

Ja, zolang hem niet bevolen wordt een misdaad te plegen.

Wat moet iemand die wijs is doen in oorlogstijd?

Iemand die wijs is vergeet nooit de opdracht van de ware God, de Rede: "Gij zult niet doden." Hij gehoorzaamt liever die God dan de mensen.

Welke daden schrijft zijn geweten hem voor?

Het geweten schrijft zelden bepaalde daden voor. Bijna altijd gebiedt het om iets niet te doen. Het verbiedt de naaste te doden of verwonden en wat dat betreft is dat het enige. De manier is onpartijdig of vormt een persoonlijke plicht.

Kan iemand die wijs is in oorlogstijd soldaat blijven?

Iemand die wijs is kan in oorlogstijd soldaat blijven, als hij er heel zeker van is dat hij zich niet laat verleiden tot doden of verwonden.

Kan de formele en opzienbarende weigering te gehoorzamen aan bloeddorstige bevelen een strikte plicht worden?

Ja, als iemand die wijs is zich, vanwege zijn verleden of andere redenen, in een van die situaties bevindt, die de aandacht trekt. Ja, als zijn houding het gevaar loopt een schandaal te verwekken of stichtend te werken, kan hij andere mensen meeslepen naar het goede of kwade.

Moet iemand die wijs is de officier neerschieten die een bloeddorstig bevel geeft?

Iemand die wijs is doodt niemand. Hij weet dat het vermoorden van de tiran evenzeer een misdaad is als elke moedwillige moord.

Hoofdstuk VII

Over het verband tussen moraal en metafysica

Op hoeveel manieren vat men het verband op tussen moraal en metafysica?

Op drie manieren:

1. De moraal is een uitvloeisel van de metafysica, een metafysica van de daad.
2. Metafysica is een noodzakelijkheid en voorwaarde voor de moraal.
3. Moraal en metafysica zijn onafhankelijk van elkaar.
   

Wat vind je van de opvatting dat moraal en metafysica afhankelijk van elkaar zijn?

Dat is een gevaarlijke opvatting. Dat stelt dat noodzaak overvloed nodig heeft, zekerheid onzekerheid, werkelijkheid dromen. Zij verandert het morele leven in van angst en beven huiverend slaapwandelen.

Wat vind je van de opvatting die metafysica baseert op de morele waarheid?

Die lijkt op het eerste oog alles over te laten aan de moraal. In werkelijkheid is zij, als zij zich voordoet als iets anders dan een denkbeeldige manier, als zij pretendeert naar zekerheid te voeren, een leugen en intellectuele immoraliteit, omdat zij wat zij benadrukt als werkelijkheid, misschien slechts verlangens en hoop zijn.

Wat vind je van de opvatting dat moraal en metafysica onafhankelijk van elkaar zijn?

Dat is alleen houdbaar vanuit een moreel oogpunt, waar men zich in de praktijk aan moet houden.

Houden die twee eerst opvattingen theoretisch niet een deel van de waarheid in?

Omdat ze moreel onjuist zijn, geven ze alleen uiting aan een waarschijnlijke metafysische opvatting. Zij betekenen dat alle werkelijkheden met elkaar verbonden zijn en dat er tussen mens en universum nauwe banden bestaan.

Heeft het individualisme een eigen metafysica?

Het individualisme lijkt gelijktijdig te kunnen bestaan met de meest uiteenlopende metafysicasystemen. Het schijnt dat Socrates en de Cynici een zekere minachting hebben gekoesterd voor metafysica. Epicureërs zijn materialisten. Stoïcijnen pantheïsten.

Wat vind je van metafysische systemen in het algemeen?

Ik beschouw ze als gedichten en hou van ze vanwege hun schoonheid.

Wat vormt de schoonheid van metafysische gedichten?

Een metafysica is mooi onder twee voorwaarden:

1. Zij moet gezien worden als een mogelijke en hypothetische verklaring en niet als een systeem van zekerheden en moet niet de naaste gedichten ontkennen.
2. Zij moet alles verklaren door middel van harmonieuze herleiding tot eenheid.

Wat moeten we doen met de huidige bevestigende metafysicasystemen?

Die moeten wij vriendelijk ontdoen van de lelijke en lompe beweringen, zodat we ze kunnen beschouwen als gedichten en denkbeeldige systemen.

Wat vind je van dualistische metafysicasystemen?

Zij bieden voorlopige verklaringen; het zijn onvolledige systemen. Er is geen enkele ware metafysica. De enige ware metafysicasystemen zijn systemen die uiteindelijk uitmonden in een monisme.

Is het individualisme een absolute moraal?

Het individualisme is geen moraal. Het is alleen de krachtigste morele methode die wij kennen, de meest onneembare vesting van deugd en geluk.

Is het individualisme geschikt voor alle mensen?

Er zijn mensen die door de ogenschijnlijke strengheid van het individualisme onherroepelijk worden afgeschrikt. Die moeten een andere morele methode kiezen.

Hoe kan ik weten of het individualisme geschikt is voor mijn karakter?

Als ik me, na oprecht het individualisme geprobeerd te hebben, ongelukkig voel; als ik het gevoel heb dat ik me niet veilig voel; als ik in de war ben door zelfmedelijden en medelijden met anderen, moet ik het individualisme mijden.

Waarom?

Omdat die methode, te sterk voor mijn zwakheid, mij tot egoïsme en ontmoediging zal leiden.

Op welke manier moet ik mij dan een moreel leven aanmeten, als ik te zwak ben voor de manier van het individualisme?

Door altruïsme, liefde en mededogen.

Zal die morele manier mij dan brengen tot ander gedrag dan het individualisme?

Echte morele mensen vertonen allemaal hetzelfde gedrag en onthouden zich allemaal en overal van hetzelfde gedrag. Elk moreel mens respecteert het leven van andere mensen; geen enkel moreel mens is voortdurende bezig met het verwerven van nutteloze rijkdommen, enz.

Wat zal de altruïst, die tevergeefs de individualistische methode heeft geprobeerd, bij zichzelf zeggen?

Hij zal zeggen: "Ik moet dezelfde weg volgen. Ik heb alleen de voor mij te zware wapenrusting afgelegd, die mijn lot en de mensen te zware slagen toebracht. Ik heb de pelgrimsstaf opgepakt. Maar ik zal altijd bedenken dat ik die staf vasthoud om mezelf te steunen, niet om iemand anders mee te slaan."