Home
LSD en de Religieuze Ervaring
Walter N. Pahnke

Walter Pahnke
Een verhandeling,
voorgedragen tijdens een openbaar
Symposium op de Wesleyan
Universiteit, Connecticut, maart 1967.
Uit LSD, Man & Society Richard C. DeBold en
Russell C. Leaf, redacteuren
©Wesleyan University Press, Middletown, Connecticut, 1967
Ontleend aan www.druglibrary.org/schaffer/lsd/pahnke3.htm
De relatie tussen LSD en de religieuze ervaring is een
zeer ingewikkeld onderwerp en behoeft een zorgvuldige analyse, om het
leggen van een vaag en onkritisch verband te vermijden. Het zou
misleidend zijn te veronderstellen dat die ervaringen vanzelfsprekend
identiek zijn.
LSD-achtige drugs zijn bekend onder allerlei namen.
In het begin van de jaren vijftig werd algemeen gebruik gemaakt van de
term psychotomimetisch, d.w.z. psychose-nabootsend; maar die
nogal negatief-beladen term werd door sommigen gezien als te eng en
beperkt om het grote scala aan ervaringen, waar verslag van was gedaan
en die waargenomen waren, in onder te brengen. In 1957 stelde Dr.
Humphry Osmond (Osmond, 1957) de term psychedelisch voor,
d.w.z. geest-openend of geest-openbarend, om het hele scala te
bestrijken van positieve en negatieve ervaringen, die hij had gezien
tijdens zijn werkzaamheden met dergelijke drugs. De term die in dit
artikel gebezigd wordt bij het verwijzen naar de in hun soort unieke
LSD-achtige drugs, zal dus psychedelisch zijn.
In deze bespreking zal eerst een overzicht gegeven
worden van de verschillende soorten psychedelische ervaring met een
speciaal onderzoek van het mystieke soort, en een mogelijke reden
gegeven worden voor die verscheidenheid. Vervolgens zullen we wat
bewijsmateriaal over het al dan niet bestaan van psychedelische
mystieke ervaringen bekijken en bespreken of ze dan al dan niet als
“religieus” beschouwd kunnen worden. Ook de
LSD-kerkgenootschappen, die zijn voortgekomen uit de met LSD gepaard
gaande evangelische bezieling, zullen onderzocht worden, samen met hun
mogelijke invloed op individu en maatschappij. Tot slot zullen de
komende vooruitzichten voor het onderzoek naar en gebruik van
psychedelische drugs besproken worden.
Psychedelische ervaringen kunnen onderverdeeld worden
in vijf soorten: psychotische, psychodynamische, cognitieve,
esthetische en psychedelische piek- of mystieke ervaringen. Die
zijn elders al beschreven (Pahnke en Richards, 1966), en daarom zal
hier volstaan worden met een korte omschrijving.
De psychotische ervaring wordt, door degene
die het heeft meegemaakt, beschreven als zeer indringend, negatief,
dysfoor en hels. Onder de kenmerkende elementen vallen angst, tot
paniek toe, paranoïde wantrouwen, achterdocht- of grootheidswanen,
toxische verwarring, afname van abstract redeneren, wroeging,
somberheid, gevoel van isolement en/of lichamelijk onbehagen, die
allemaal van enorme afmetingen kunnen zijn. Deze woorden kunnen
misschien beter verduidelijkt worden door de volgende beschrijving,
geschreven door een goed-voorbereide proefpersoon, die onder medisch
toezicht LSD innam:
De tijd leek bevroren. Ik voelde
me beroerd van binnen. Ik had het
vertrouwen verloren in de arts en het oordeel van mijn eigen brein. Het
vreselijke was dat ik gek aan het worden was en dat het normale deel
van mijn brein wist dat dat te gebeuren stond. Ik was twee mensen in
hetzelfde lichaam. De een, met het krankzinnige brein, trok de ander,
met het gezonde brein, zijn kant op. Ik denk dat ik voor 95%
krankzinnig was.
Daarna werden de dingen nog verwarder en
beangstigender. Het leek alsof ik drie breinen had, twee die
krankzinnig waren en een volmaakt gezond. Met andere woorden, ik had
het gevoel dat ik een zitplaats had op de voorste rij en naar mij zelf
zat te kijken, eem krankzinnige.
Gezichten zagen er vervormd uit, ogen hadden een
wrede uitdrukking en leken dwars door mij en mijn gedachten heen te
kunnen kijken. Het geringste geluid klonk honderdvoudig harder. Alles
wat ik hoorde dreef me een levende hel in. In mijn ogen zag de dokter
eruit als een duivel. Hij had me belazerd.
Volgens mij was op dat moment niemand van ons goed
bij zijn hoofd. Eigenlijk dacht ik dat iedereen onmenselijk was, dat ik
op die manier mijn verdere leven door zou brengen en dat dit voor
altijd zo zou blijven. Er bestond zelfs niet zoiets prachtigs als de
dood, die mij—lichaam en geest—uit dit vreselijke en
onnatuurlijke leven zou kunnen halen. (Unger, 1964).
Dit verslag is een bijzonder goede beschrijving van het
gevoel van veel mensen, dat er tijdens een LSD-sessie iets niet goed is
gegaan en dat ze nooit meer hetzelfde zullen worden. Dergelijke
gevoelens maken de paniek en wanhoop alleen maar erger. Adequate
voorbereiding en deskundige bejegening zorgen echter voor een cruciaal
verschil in het verloop van de meeste gevallen. In dit bijzondere geval
werd de patiënt, door een uiterst beangstigend en onbehaaglijk
gedeelte van zijn ervaring heen, geleid naar een zeer positief en
nuttig hoogtepunt. Helaas is een dergelijke goede afloop in gevallen
zonder toezicht volstrekt onzeker.
De tweede soort ervaring is de psychodynamische,
waarbij materiaal, dat voordien onbewust of voorbewust was geweest,
levendig bewust wordt. We zien afreageren en catharsis bij het herleven
van traumatische voorvallen uit het verleden of in het ervaren van
symbolisch materiaal. Bij het gebruik van LSD in Europa wordt wat de
psycholytische methode wordt genoemd toegepast, waarbij de nadruk wordt
gelegd op het onthullen van psychodynamisch materiaal. Zonder twijfel
speelt suggestie een rol, omdat het bij de patiënten van
Freudiaanse therapeuten voorvallen oproept uit de psychoseksuele
ontwikkelingsstadia, terwijl bij patiënten van Jungiaanse
therapeuten vaak archetypische symbolen worden aangetroffen. Van
wezenlijk belang bij deze methode is echter dat die gesteund en
gestuurd wordt door een ervaren therapeut, zowel op het moment dat de
patiënt de ervaring ondergaat als tussen de drugsessies in.
Inmiddels is er een gedetailleerde beschrijving van de psycholitische
methode gepubliceerd in de verslagen van een internationale
LSD-conferentie in 1965 (Abramson, 1967).
De derde soort ervaring, de cognitieve, wordt
gekenmerkt door een verbazingwekkende helderheid van denken. Subjectief
lijkt het brein in staat te zijn dingen vanuit een nieuw perspectief te
zien en opeens, op vele niveaus of dimensies, onderlinge verbanden te
kunnen onderscheiden. Dergelijke ervaringen treden doorgaans op tijdens
het wegebben van de drugseffecten. Juist het voorkomen van dergelijke
bewustzijnstoestanden zorgde ervoor dat mensen bedachten dat het
onderzoek van creativiteit misschien geholpen zou kunnen worden door
psychedelische drugs. Harman en zijn medewerkers (Harman, McKim, Mogar,
Fadiman en Stolaroff, 1966) hebben al een vooronderzoek gepubliceerd,
waarin zevenentwintig mannelijke proefpersonen, in een klein
groepsgebeuren, een psychedelische sessie meemaakten met een geringe
dosis van een psychedelicum. Iedere proefpersoon had een speciaal
probleem dat hij niet kon oplossen en hoopte door middel van de
psychedelische ervaring daarop een nieuwe kijk te krijgen. De omgeving
was zo ingericht dat de verwachting zo groot mogelijk gemaakt werd en
de sessies verliepen met zo min mogelijk onderbrekingen. De resultaten
met betrekking tot daadwerkelijk opgeloste problemen waren veelbelovend
(9 van de 44 problemen leverden een praktische oplossing op), maar niet
overtuigend vanwege het ontbreken van een controlegroep. Dat is zonder
twijfel een terrein dat nader onderzoek verdient.
De vierde soort ervaring is de esthetische.
Misschien is het de vermelde toename van alle zintuiglijke
modaliteiten, waardoor sommige mensen ertoe gezet worden om LSD in te
nemen voor de “kick.” Deze verslagen overdrijven niet. Er
komen fascinerende veranderingen van gevoel en waarneming voor:
synesthesie waarbij geluiden “gezien” kunnen worden;
voorwerpen zoals bloemen of stenen die lijken te pulseren en
“levend” worden; gewone dingen die vervuld lijken met grote
pracht; muziek die een ongelofelijke emotionele kracht krijgt; en
visioenen van prachtige kleuren, ingewikkelde geometrische patronen,
bouwkundige vormen, landschappen of eigenlijk alles wat maar denkbaar is.
Om de vijfde soort ervaring draait het allemaal in
deze voordracht en die wordt aangeduid met verschillende namen: psychedelische,
piek-, transcendentale of mystieke ervaring. Ten behoeve van deze
bespreking zullen we daarnaar verwijzen als de psychedelische mystieke
of mystieke psychedelische ervaring. De psychologische kenmerken ervan
zijn elders beschreven (Pahnke, in een niet-gepubliceerd proefschrift)
en zullen hier alleen maar kort samengevat worden.
De kenmerken, negen in getal, zijn ontleend aan een
onderzoek van de literatuur over spontane mystieke ervaringen, waarvan
in de hele wereldgeschiedenis in bijna alle culturen en religies gewag
is gemaakt. Bij het onderzoek van de verslagen van deze merkwaardige en
ongewone ervaring, is geprobeerd daaruit de universele psychologische
kenmerken te destilleren, zo min mogelijk vervuild door interpretatie.
Wetenschappelijk bewijsmateriaal geeft aan dat de universele kenmerken,
die ontleend zijn aan spontane mystieke ervaringen, ook een precieze
beschrijving geven van de psychedelische ervaringen. De negen kenmerken
kunnen als volgt ingedeeld worden:
- Eenheid is een gevoel van kosmische eenheid,
bereikt door middel van een positief overstijgen van het ego. Hoewel
het gebruikelijke identiteitsgevoel of ego verdwijnt, gaan bewustzijn en
geheugen niet verloren; de betrokkene wordt er zich juist heel bewust
van dat hij deel uitmaakt van een dimensie die veel uitgebreider en
groter is dan hij zelf. Naast de weg naar de “binnenwereld”
waar alle zintuiglijke indrukken van buitenaf achtergelaten worden, kan
de eenheid ook ervaren worden door middel van de buitenwereld, zodat
iemand kan vertellen dat hij het gevoel heeft dat hij deel uitmaakt van
alles wat er is (d.w.z., voorwerpen, andere mensen, de natuur of het
universum), of eenvoudiger gezegd, dat “alles één
is.”
- Het overstijgen van ruimte en tijd betekent dat
de proefpersoon het gevoel heeft dat hij zich voorbij verleden, heden en
toekomst bevindt en voorbij de gewone driedimensionale ruimte, in een
gebied van eeuwigheid of oneindigheid.
- Een intens gevoelde positieve gemoedstoestand, die
de elementen bevat van vreugde, gelukzaligheid, vrede en liefde tot een
overweldigende intensiteit, vaak gepaard met tranen.
- Een gevoel van heiligheid, een niet-rationele,
intuïtieve, doen verstommende en huiverende reactie van ontzag en
verwondering in de aanwezigheid van bezielende werkelijkheden. De
belangrijkste elementen zijn ontzag, nederigheid en eerbied, maar het
is niet perse nodig bij de beschrijving gebruik te maken van de
terminologie van de traditionele theologie.
- Het noëtische (vanuit een ethische
geest, van νους en
εθικος) vermogen, zoals
William James dat noemde, is een gevoel van inzicht of verlichting, dat
ervaren wordt op een intuïtief en niet-rationeel niveau en een
enorme zekerheids- en werkelijkheidskracht bezit. Deze kennis is niet
een toename van feiten, maar een groei van inzicht over zaken als
levensfilosofie of een gevoel voor waarden.
- Paradoxicaliteit verwijst naar de logische
tegenstrijdigheden die aan het licht treden als de beschrijvingen
strikt geanalyseerd worden. Iemand kan zich bijvoorbeeld realiseren dat
hij het “identiek zijn van tegengestelden” ervaart, dat op
dat moment en zelfs achteraf toch zinnig lijkt.
- De zogenaamde onuitsprekelijkheid, wat
betekent dat het gevoel bestaat dat de ervaring boven woorden uitstijgt,
niet-verbaal en onmogelijk te beschrijven is, terwijl de meeste mensen
die de onuitsprekelijkheid benadrukken in feite toch pogingen doen de
ervaring over te dragen.
- Vluchtigheid betekent dat de psychedelische piek in
haar volle intensiteit niet aanhoudt, maar in plaats daarvan overgaat
in nagloeien en als een herinnering aanwezig blijft.
- Blijvende positieve veranderingen in instelling en
gedrag komen tot uiting ten opzichte van de persoon zelf, de anderen,
het leven en de ervaring zelf.
De redenen voor de grote verscheidenheid
aan psychedelische ervaringen (hier onder de vijf soorten beschreven)
hebben een fascinerend probleem opgeleverd voor het onderzoek en
tegenwoordig wordt over het algemeen aangenomen dat ze veroorzaakt
worden door de dosering en van de drug onafhankelijke variabelen, nl.
omstandigheden en omgeving. Vanzelfsprekend gaat het bij de meeste
sessies niet gewoon om één soort ervaring. In feite is
het niet ongewoon dat alle vijf soorten aanwezig zijn tijdens een en
dezelfde psychedelische ervaring, zij het in wisselende mate.
De dosering lijkt een doorslaggevende variabele te
zijn. Elk individu heeft zijn eigen maximumdosering en mate van reactie
op elke drug, maar daar kunnen geen absolute cijfers over gegeven
worden. Bij de lage doseringen, —voor de meeste mensen minder dan
200 mcg LSD, — is het zeer waarschijnlijk dat er een esthetische,
cognitieve en psychodynamische ervaring optreedt. Ergens tussen de 200
mcg en 400 mcg LSD blijkt er een kritisch niveau te bestaan, bij
overschrijding waarvan er een mystieke ervaring mogelijk wordt,
vergelijkbaar met de minimumaandrijfkracht die nodig is om een raket in
een baan om de aarde te brengen. Psychotische ervaringen zijn bij elke
dosering mogelijk, maar zijn veel waarschijnlijker bij hogere doseringen.
De aanwezigheid van de drug in een bepaalde dosering
is een noodzakelijke maar ontoereikende voorwaarde, omdat de van de
drug onafhankelijke variabelen, omstandigheden en omgeving, een
cruciale rol spelen in het bepalen van de soort van reactie op de drug.
Psychische omstandigheden worden hier gedefinieerd als factoren binnen
de proefpersoon, zoals persoonlijkheid, levensgeschiedenis,
verwachtingen, voorbereiding, gemoedstoestand voorafgaand aan de sessie
en misschien het allerbelangrijkste, het vermogen om te vertrouwen, van
laten gaan, van openstaan voor wat er ook maar kan gebeuren. De
omgeving wordt hier gedefinieerd als de factoren buiten het individu,
zoals de materiële omgeving waarin de drug wordt ingenomen, de
psychologische en emotionele sfeer waaraan de proefpersoon wordt
blootgesteld, hoe hij bejegend wordt door de mensen om zich heen en wat
de begeleider van de drugsreactie verwacht. Iemand die een
psychedelische drug heeft ingenomen lijkt veel gevoeliger te zijn voor
non-verbale signalen, misschien vanwege een grotere
beïnvloedbaarheid, maar de precieze rol van die
beïnvloedbaarheid is een probleem dat nader onderzocht moet worden.
Het lijkt duidelijk dat de drug slechts een trigger
is, een katalysator of hulpmiddel. Het soort psychedelische ervaring is
grotendeels afhankelijk van, van de drug losstaande, variabelen.
Bovendien is bij de huidige kennis van zaken het precieze verloop
onmogelijk met zekerheid te voorspellen. Psychotische reacties zijn het
eenvoudigst teweeg te brengen; mystieke ervaringen het moeilijkst,
zelfs onder optimale omstandigheden, en komen zeker niet vanzelf. Er
moet nog veel meer ontdekt worden.
We gaan nu over naar het onderzoeken van het
bewijsmateriaal over het daadwerkelijk optreden van psychedelische
mystieke ervaringen. De meeste onderzoekers die gewerkt hebben met LSD,
in een therapeutische of ondersteunende omgeving, hebben het optreden
vermeld van mystieke ervaringen in een wisselende frequentie. Sommige
werkers, met name de meeste Europese psycholytische therapeuten, hebben
niet veel belangstelling getoond voor dergelijke ervaringen en hebben
daadwerkelijk geprobeerd het optreden ervan, als een ongewenst
verzetje, te ontmoedigen. Bij die omstandigheden en omgeving is het
optreden veel minder frequent, maar zelfs dan worden deze ervaringen
toch nog vermeld. In het verloop van de tijd hebben sommige Europese
psychiaters, die kennis genomen hadden van wat er in Canada en de
Verenigde Staten gaande was, daar meer belangstelling voor gekregen
(Arendsen-Hein, 1967; Johnsen, 1967).
Dr. Arnold Ludwig, van het Mendota State Hospital in
Madison, Wisconsin, heeft, zoals hij mij persoonlijk verteld heeft,
doelbewust zijn LSD-sessies zodanig opgezet, dat ze gericht waren op
psychodynamische punten en heeft daarbij mystieke ervaringen beslist
niet ontmoedigd. Het is zeer interessant dat dit soort ervaring zich
toch heeft voorgedaan bij sommige patiënten, die daarna vaak de
ziekenhuispastor opzochten om met hem over religieuze zaken te spreken.
Houston en Masters (Masters en Houston, 1966) brengen
verslag uit over 206 proefpersonen met wie zij gewerkt hadden, van wie
echter van nauwelijks meer dan 3% gezegd kon worden dat ze een echte
mystieke ervaring hadden gehad. Dergelijke getallen moet zorgvuldig
geïnterpreteerd worden, tenzij er een zorgvuldige definitie is
opgesteld en een soort methode om de ervaring te meten.
Er is een vragenlijst ontwikkeld, gebaseerd op de
negen kenmerken van de mystieke ervaring, zoals hierboven geschetst is
(Pahnke, in een niet-gepubliceerd proefschrift). Voor iedere
proefpersoon kan het percentage bepaald worden van de maximaal haalbare
score voor elke categorie. Er zijn verschillende graden van
volledigheid mogelijk, maar om als mystieke ervaring te gelden werd
besloten dat zowel de totaalscore als de score in elke afzonderlijke
categorie minstens 60 – 70% moest bedragen. Van deze vragenlijst
is gebruik gemaakt in twee door mij geleide onderzoeken.
Het eerste vond plaats op Goede Vrijdag in 1962, en
was bedoeld om de hypothese te toetsen dat personen aan wie psilocybine
werd toegediend een ervaring zouden hebben die gelijksoortig was aan de
ervaring waar spontane mystici gewag van maken. Twintig
theologiestudenten met een relatief overeenkomstige religieuze en
socio-economische achtergrond, werden na een medisch en psychiatrisch
onderzoek zorgvuldig voorbereid in groepjes van vier, met twee
begeleiders per groep. Alle dertig deelnemers luisterden via
luidsprekers naar een beschouwende Goede Vrijdag-dienst in een eigen
kapel in kelder van de universiteit, terwijl de eigenlijke dienst
plaatsvond in de kerk daarboven. Het experiment was zo opgezet dat de
helft van de proefpersonen 30 mg psilocybine kreeg en de rest, die de
controlegroep werd, een placebo kreeg van 200 mg nicotinezuur, dat geen
psychische werking heeft, maar alleen een warmtegevoel en tinteling van
de huid geeft. Van onze voorbereiding wisten alle proefpersonen dat
psilocybine veranderingen in het autonome zenuwstelsel teweegbrengt. De
mensen die nicotinezuur kregen dachten dat ze psilocybine gekregen
hadden, en zodoende werd de suggestie voor de controlegroep
gemaximaliseerd. De drugs werden dubbelblind verstrekt, zodat noch de
begeleider, noch de deelnemers precies wisten wat er in de capsule zat.
De gegevens werden verzameld door middel van bandrecorders, geschreven
verslagen, de mystieke-ervaring-vragenlijsten en een persoonlijk
interview. Nadat alle gegevens waren geanalyseerd, bleek dat de scores
van psilocybine in alle categorieën statistisch significant hoger
waren dan die van de controlepersonen. Wat betreft de mate van
volledigheid, bereikten slechts drie of vier van de tien
psilocybine-proefpersonen een mate van 60 – 70% volledigheid,
terwijl niemand van de controlegroep dat bereikte.
De tweede reeks experimenten werd in 1965 en 1966
uitgevoerd in het Massachusetts Mental Health Center, waarvan een
verslag op dit moment uitgewerkt wordt. Er werden veertig zorgvuldig
gescreende normale vrijwilligers uitgekozen. De meeste proefpersonen
waren boven de dertig en bekleedden als deskundigen belangrijke
posities in de gemeenschap. De sensationele publiciteit over LSD in de
populaire pers maakte onze werving moeilijker. Wij wezen meer dan 50%
van onze vrijwilligers af, op grond van hun medische psychiatrische
geschiedenis, lichamelijk onderzoek, psychologische testen en
psychiatrisch interviews. Na drie uur voorbereiding werd aan vier
proefpersonen tegelijk psilocybine toegediend in een zorgvuldig
ingericht vertrek met snijbloemen, afbeeldingen van landschappen,
kaarslicht en een plek voor iedere proefpersoon om uit te rusten en
zich te ontspannen. Tijdens een zes uur durend programma met klassieke
muziek werd stilte in acht genomen. De omgeving was steunend en er
waren tijdens de sessie geen onderbrekingen waarin testen werden
uitgevoerd. Wij moedigden de proefpersonen aan om zich te ontspannen en
door de muziek weg te laten drijven. Op dit moment zijn nog niet alle
gegevens geanalyseerd en het enige wat gerapporteerd kan worden zijn
wat voorlopige indrukken. Op de eerste plaats leek de procedure veilig
voor zorgvuldig gescreende normale mensen. Niemand liep lichamelijke of
geestelijke schade op, zelfs niet na een follow-up van een jaar. Op de
tweede plaats had 20 – 40% van de proefpersonen een mystieke
ervaring, afhankelijk van het gewenste niveau van volledigheid. Op de
derde plaats vertelde 95% van de proefpersonen dat ze de drug graag nog
een keer wilden innemen, misschien ergens in de toekomst, maar er waren
er niet veel die het meteen weer wilden doen. Omdat ze zo’n
indrukwekkende ervaring hadden meegemaakt, gaven ze uiting aan de wens
de tijd te willen nemen om wat ze hadden geleerd te verwerken.
Vergeleken met de 3% aan mystieke ervaringen die door
Houston en Masters vermeld is, en de 20 – 40% van onze twee
onderzoeken, had ongeveer 75% van meer dan 100 patiënten van het
alcoholisme-project in het Spring Grove State Hospital in Baltimore,
een indringende mystieke ervaring tijdens hun eerste sessie met LSD.
Let wel dat al die patiënten, vóór deze sessie,
tussen de twaalf en twintig uur individuele therapie hadden gehad. Voor
onze sessies hadden we maar drie uur voorbereiding en de sessie werd
gehouden in groepen van vier. Individuele begeleiding lijkt te helpen
om iemand tot een positieve ervaring te brengen. In het Spring Grove
Hospital is alles gedaan om optimale voorwaarden te verschaffen
(Kurland, Unger, Shaffer en Savage, 1967). Een belangrijke overweging
is of dergelijke mystieke ervaringen al dan niet religieus zijn. De
religieuze ervaring gewoon gelijkstellen aan de mystieke houdt geen
rekening met de vele definities van religie. Religies verschillen van
elkaar in het benadrukken van mystiek, hoewel er een neiging bestaat om
van het mystieke element het belangrijkste kenmerk van de religie te
maken, vooral onder godsdienstpsychologen die belangstelling hebben
gehad voor de dramatische verschijnselen van de mystieke ervaring.
William James gaf deze houding weer door zijn voorkeur voor een religie
die het karakter van een “acute koortsaanval” heeft, in
plaats van een “saaie gewoonte.” Niet elke religieuze
ervaring is noodzakelijkerwijs mystiek in de betekenis van onze
definitie van de mystieke ervaring, zoals die later nog wordt gegeven.
Pratt verdeelt de religie in vier soorten of aspecten, waarvan de
mystieke er slechts een is, en de andere drie de traditionele, de
rationele en de praktische of morele (Pratt, 1921). Zelfs als het
emotioneel volstrekt zinvol is, kan deelnemen aan een bepaalde religie
door de religieuze wetten na te leven, verstandelijk te geloven in een
bepaalde geloofsbelijdenis, theologie, institutioneel lidmaatschap en
het bijwonen van erediensten en rituelen, misschien niet uitlopen op of
het product zijn van de mystieke ervaring.
Anderzijds is niet elke mystieke ervaring
noodzakelijkerwijs religieus. Ook hier hangt het erg af van de manier
waarop iemand religie wil definiëren. Als het begrip van een
“persoonlijke God” tot middelpunt gemaakt wordt van de
definitie van religie, zouden veel vormen van mystieke ervaring niet
als religieus beschouwd kunnen worden. De verschijnselen van de
mystieke ervaring kunnen optreden buiten het kader van elke formele
religie, los van een uitgesproken theologie.
Door de definitie van religie te verruimen wordt het
probleem omzeild of alleen maar aangeduid, in plaats van opgelost,
zodat elke ervaring die volgens onze criteria als mystiek
gekwalificeerd zou worden, ingesloten wordt. Tillich is bijvoorbeeld
van mening dat een ervaring religieus is, als die een ultieme
betekenis, structuur en richting geeft aan de menselijke ervaring, of
als iemand “ultiem” betrokken is (Tillich, 1951). Misschien
is de definitie die Huston Smith gaf in een niet-gepubliceerde
voordracht, beter. Hij heeft de ervaring, die bij de betrokkene vanuit
de kern van zijn bestaan een geconcentreerde reactie uitlokt, als
religieus gedefinieerd. Aangezien zijn bestaan gevoelens, gedachten en
wil omvat, lokt een religieuze ervaring bij de betrokkene een
drievoudige tendens uit—een tendens van emoties naar ontzag, van
ratio naar geloof en van wil naar gehoorzaamheid. Hier komen we terug
bij het belangrijke negende kenmerk van de mystieke ervaring. Welke
veranderingen vinden plaats in het leven van de betrokkene? Wat doet
hij daarmee met betrekking tot religieuze regels? Als we Smiths
definitie van de religieuze ervaring aanvaarden en die vergelijken met
de negen kenmerken, kunnen we misschien zeggen dat in een dergelijke
psychologische definitie van de mystieke ervaring iets religieus
schuilt. Of een mystieke ervaring al dan niet religieus is, hangt af
van iemands definitie van religie.
In plaats van dat punt uit te werken, kunnen de
volgende voorbeelden van feitelijke experimentele mystieke ervaringen
de lezer misschien helpen zelf uit te maken of dergelijke ervaringen
aansluiten bij zijn eigen definitie van religie. Het eerste is de
ervaring van een christelijke theologiestudent, die een bestanddeel van
de psilocybinegroep innam, tijdens een zorgvuldig gecontroleerd
experiment dat uitgevoerd werd door een Duits onderzoeksinstituut,
onder toezicht van een onderzoeker die geen bijzondere belangstelling
had voor mystieke ervaringen.
Ik aarzel een poging te
wagen om een samenvatting te geven van mijn
drugservaring, omdat ik mij scherp bewust ben dat taalkundige symbolen
ontoereikend zijn, om de dynamiek van het ‘mystieke’
bewustzijn te omvatten of zelfs maar nauwkeurig weer te geven. Met de
woorden van de Russische dichter Tyutchev, had ik het gevoel dat
‘Elke uitgesproken gedachte een leugen is.’ Alles wat ik
ervaren heb verdichten tot woorden zou dat vervormen, en eindig en
onzuiver maken. Omdat ik de volledige onuitspreekbaarheid van mijn
ervaring erken, zal ik niet proberen het dichterlijk op te
schrijven—hoewel dat in de grond van de zaak misschien wel de
enig mogelijke manier is om het in woorden uit te drukken—mijn
bedoeling is alleen maar het overbrengen van een gevoel van frustratie
en zinloosheid, waarmee ik dit verslag begin.
Op dit moment, vier dagen na de ervaring, heb ik nog
steeds een gevoel van diep ontzag en eerbied, terwijl ik tegelijkertijd
dronken ben van een extatische vreugde. Dit eufore gevoel….bevat
elementen van diepe vrede en zekerheid, die als een bron opwellen
vanuit de diepten van mijn bestaan, die vóór de
drugservaring zelden, misschien wel nooit is aangeboord. Het
krampachtige karakter van mijn gebedsleven is verdwenen en ik heb mij
overgegeven aan de behoefte om elke dag enige tijd door te brengen met
mediteren dat, hoewel het in wezen onbevangen en woordeloos is,
doordrenkt is met gevoelens van dankbaarheid en vertrouwen. Deze
toegenomen behoefte om alleen te zijn wordt in evenwicht gehouden door
wat volgens mij een grotere gevoeligheid is voor de echte problemen van
anderen en een overeenkomstige bereidheid oprechte vriendschappen aan
te gaan. Ik beschik nu over een hernieuwd gevoel van opgenomen zijn in
het geheel en ben meer tevreden met gewoon “mezelf te zijn”
dan voorheen.
... Vrij snel nadat ik de drug had gekregen,
oversteeg ik mijn gewone bewustzijnsniveau en werd me bewust van
fantastische dimensies van mijn bestaan, die allemaal een intens gevoel
van werkelijkheid hadden.
... Het zou misschien juister zijn te zeggen dat ik
mij ‘in’ die zijnsdimensies bevond, omdat ik niet alleen
mijn ego overstegen had, maar ook de tweespalt tussen subject en object.
Het is zinnig te zeggen dat ik ophield te bestaan en
ondergedompeld werd in de grond van het Zijn, in Brahma, in God, in het
‘Niets,’ in de Ultieme Werkelijkheid of een soortgelijke
religieus symbool voor Eenheid….
De gevoelens die ik ervoer zouden het best omschreven
kunnen worden als enerzijds kosmische tederheid, eindeloze liefde,
indringende vrede, eeuwige gelukzaligheid en onvoorwaardelijke
aanvaarding en anderzijds als onuitsprekelijk ontzag, overstromende
vreugde, oorspronkelijke nederigheid, onbeschrijfelijke dankbaarheid en
grenzeloze toewijding. Toch zijn al die woorden hopeloos ontoereikend
en kunnen niet meer dan deemoedig verwijzen naar de daadwerkelijk
ervaren echte en onuitsprekelijke gevoelens.
Het is zelfs misleidend de woorden ‘ik
ervoer’ te gebruiken omdat er, tijdens het hoogtepunt van de
ervaring (dat minstens een uur moet hebben geduurd), geen scheiding
tussen mijzelf en wat ik ervoer was. Ik was juist die gevoelens, of was
daar niet langer in en voelde geen verlies toen dat ophield. Dat was
vooral duidelijk toen, nadat ik het mystieke hoogtepunt bereikt had,
een opname van Bachs Fuga in G mineur gespeeld werd. Op dat moment leek
het alsof ik niet M.R. was die naar een opname luisterde, maar op een
paradoxale manier de muziek zelf was. Met name tijdens een hoogtepunt
in de Fantasia, werd de ‘liefde’ die ik ervoer zo
overweldigend dat die bijna ondraaglijk of zelfs pijnlijk werd. De
tranen die ik op dat moment vergoot waren geenszins van angst, maar van
onbedwingbare vreugde.
... Tijdens het hoogtepunt van de ervaring had ik
geen besef van ruimte of tijd in de gewone betekenis. Ik had het gevoel
alsof ik voorbij seconden, minuten, uren en ook voorbij verleden, heden
en toekomst was. In religieuze bewoordingen: ik was in de
‘eeuwigheid.’
... Ik moet beamen dat ik, zelfs met mijn kennis van
de mystieke literatuur van zowel Oost als West, samen met de intense
waardering voor natuurlijke en artistieke schoonheid die ik altijd heb
gehad, weet dat ik die ervaring nooit had kunnen begrijpen, als ik die
niet zelf doorleefd had. De dimensies van het bestaan die ik binnenging
overtroffen de wildste fantasieën van mijn verbeelding en lieten
mij, zoals ik al heb gezegd, achter met een intens gevoel van
ontzag….Ik heb op geen enkele manier de behoefte om filosofische
of theologische dogma’s te formuleren over mijn ervaring. Alleen
mijn stilzwijgen kan daar de zuiverheid en echtheid van bewaren.
Daar zou tegen ingebracht kunnen worden dat het
vanzelfsprekend is dat een theologiestudent een dergelijke ervaring
heeft, omdat hij vertrouwd is met mystiek en religieus taalgebruik. Bij
het Goede Vrijdag-experiment hadden de controlepersonen, die te maken
hadden met dezelfde mate van suggestie, geen mystieke ervaring. Ook de
paar volgende voorbeelden zijn geschreven door in het ziekenhuis
opgenomen chronische alcoholisten, die een behandeling met LSD kregen
en niet een soortgelijke belangstelling hadden voor religie en mystiek.
De verslagen zijn misschien zelfs nog levendiger omdat ze zo eenvoudig
en onverbloemd zijn. Wat volgt zijn passages uit verslagen van vier
verschillende patiënten (Unger, 1965).
Ik merkte dat ik een
andere wereld indreef en zag dat ik mij aan de
voet van een paar trappen bevond. Helemaal bovenaan die trappen was een
stralend licht als een ster of juweel met een uitzonderlijke
schittering. Ik besteeg die trappen en toen ik de top bereikte zag ik
een stralend, verblindend licht met een schittering als niemand ooit
eerder heeft gezien. Het was geen gedaante en had ook geen vorm, maar
ik wist dat ik naar God zelf keek. De pracht, schoonheid en grootsheid
van die ervaring kan niet in woorden uitgedrukt worden. Dat kan ook
niet met mijn diepste gevoelens, maar het zal altijd in mijn hart, ziel
en geest aanwezig blijven. Ik heb mij nog nooit zo schoon van binnen
gevoeld. Alle troep en afval leek uit mijn hoofd weggewassen te zijn.
In mijn hart, geest, ziel en lichaam leek het alsof ik helemaal
wedergeboren was.
Er leek een gevoel van grote vrede
en tevredenheid door mijn hele lichaam te vloeien. Alle geluiden
staakten en het leek alsof ik ronddreef in
een grote, heel, heel stille leegte of hemelbol. Het was
onmogelijk het overweldigende gevoel te beschrijven van die vrede en
tevredenheid en deel uit te maken van de goedheid zelve, die ik voelde.
Ik kon voelen dat mijn lichaam oploste en in feite een deel werd van de
goedheid en vrede die overal om mij heen was. Woorden kunnen dit niet
beschrijven. Ik voel ontzag en verwondering over het feit dat mij
zo’n gevoel ten deel kon vallen.
Op de top of het
hoogtepunt van mijn ervaring realiseerde ik me dat
zich een groot schouwspel ging ontvouwen binnenin mijzelf. Ik schokte
en huiverde echt bij wat ik voelde. Een gevoel als van een enorme
aardbeving zwol in me aan. Er was sprake van een reusachtige kracht en
ik kwam naderbij en zag hoe zich een schitterende en prachtige ruimte
voor mij ontvouwde, met licht, kleur en gezang en muziek, en niet
alleen maar goed en prachtig, maar met een eenheid in broederschap, een
hunkering om te behoren bij deze grootse schoonheid en goedheid, die
zich voor mijn ogen ontvouwde en dat voelde ik.
Plotseling kon ik mijn
gezin zien dat mij met grote liefde
bejegende. Het leek uit hun hart te stromen. Ik huilde, geen bittere
tranen, maar tranen van schoonheid en vreugde. Op de achtergrond
speelde een prachtig orgel en het leek alsof er engelen zongen.
Plotseling was ik terug in de eeuwigheid. Er was muziek en schoonheid.
Vrede en geluk, rust—kon onmogelijk mijn gevoelens beschrijven.
Mijn hart was vervuld met een overweldigende vreugde. Gewoon schoonheid
en vrede, zoals ik nooit had gekend. Op dat moment had ik het gevoel
dat de tijd duizend jaar geleden was, duizenden jaren vanaf nu en toch
nu.
De diepgaande emotionele invloed die deze ervaringen
hebben op mensen is duidelijk merkbaar. Daaruit volgt de veelbelovende
mogelijkheid dat dergelijke positieve ervaringen een therapeutische
waarde hebben. Een ander gevolg is dat een dergelijk instrument
bruikbaar kan zijn voor het onderzoek van indringende mystieke
ervaringen, die tot nu toe vanwege hun zeldzaamheid moeilijk
wetenschappelijk te onderzoeken waren.
De basale psychische ervaring valt buiten elk bekend
kader, maar leent zich achteraf wel voor allerlei mogelijke
interpretaties, omdat het rationele brein onvermijdelijke aan het werk
gaat en het probeert te begrijpen. Het mystieke ervaren van eenheid of
samensmelten met de daarmee samenhangende kenmerken, is op vele
manieren geïnterpreteerd: verdwijnen of oplossen in de universele
zee, het grenzeloze bestaan, de leegte, satori, nirvana,
samadhi, de Atman-Brahma-persoonlijkheid; het
besef van een “Voorbij,” “Meer” of het zuivere
“Zelf;” of het eenworden met God. Ondanks de specifieke
interpretatie blijft de psychische ervaring toch de basis.
Dit ervaren van de ontmoeting met wat gevoeld wordt
als een goddelijke dimensie diep in het individu, is niet nieuw. Er is
doorlopende melding van gemaakt in de eeuwenlange geschiedenis van de
spirituele zoektocht van de mens. Niet vergeten moet worden dat er
psychotische geestestoestanden voorkomen waarbij mensen ook in
religieuze metaforen spreken, zoals God ontmoeten of God zijn. De
overeenkomsten en verschillen tussen de psychose en mystiek vormen een
interessant terrein, dat veel meer serieus onderzoek en analyse
behoeft, want de antwoorden zijn tot nu toe allesbehalve uitgezocht.
Een bezwaar dat soms aangevoerd wordt tegen het
mystiek of religieus noemen van deze door drugs teweeggebrachte
ervaringen, is dat het verwerkelijken van iets dat doorgaans zo
zeldzaam en onbereikbaar is, behalve door buitengewone inspanningen of
grote verdienste, op die manier te gemakkelijk lijkt. Wat lijkt op een
kortere weg nemen, veroorzaakt een gevoel van onbehagen. Misschien is
de puriteinse ethiek, die in onze cultuur zo algemeen verbreid is,
daarvan de psychologische verklaring. Aangenomen wordt dat plezier
verdiend moet worden door hard werken en moeizaam geploeter.
Er zijn echter aanwijzingen dat het misschien
belangrijker is wat iemand doet met een psychedelische
ervaring dan dat hij er gewoon een heeft. Zonder dat het
geïntegreerd wordt in het dagelijkse leven van het individu, kan
de ervaring, hoe prachtig ook, alleen maar een onbeduidende herinnering
betekenen. Er is nog veel werk nodig om de door LSD verworven inzichten
te integreren, willen ze gebruikt kunnen worden als een onderdeel van
de psychotherapie. Het is vergelijkbaar met een reis naar een onbekend
land. Als de reiziger niets afweet van de geschiedenis en cultuur van
dat land, kan hij wel een interessante reis hebben, maar dan blijft er
slechts een snelvervagende herinnering over. Als hij anderzijds
vóór zijn vertrek zoveel mogelijk probeert te weten te
komen over het land, zijn taal en gewoonten, met mensen praat die er al
eerder geweest zijn en zich zodoende grondig voorbereidt, zal hij
waarschijnlijk niet alleen meer plezier beleven aan de ervaring, maar
kan hij dat gebruiken om achteraf zijn leven te verrijken door er over
na te denken, te lezen en met anderen te praten, die van een dergelijke
ervaring al een geïntegreerd deel van hun leven hebben gemaakt.
Op dit moment is er sprake van toenemende opwinding
en onrust, veroorzaakt door de religieuze beweging die
geïnspireerd is door psychedelische drugs. Er zijn inmiddels al
vier belangrijke psychedelische kerkgenootschappen, opgericht door
mensen die ervan overtuigd zijn dat hun psychedelische ervaringen
religieuze consequenties hebben. Deze vier kerken zijn de League
for Spiritual Discovery, de Neo-American Church, de Native
American Church en de Church of the Awakening.
De League for Spiritual Discovery, of L.S.D.,
is de meest recente, opgericht door Timothy Leary, die beweert al drie-
tot vijfhonderd leden te hebben. De psychedelische erediensten die
plaatsgevonden hebben in een aantal belangrijke steden door het hele
land, hebben veel publiciteit gekregen. Met deze
“lichtshows” hebben ze geprobeerd een aantal psychedelische
verschijnselen weer te geven, maar mensen die echt een LSD-ervaring
hebben gehad lijken het er met elkaar eens te zijn dat het maar een
ruwe kopie was. Leary heeft deze gelegenheden aangegrepen om
psychedelische preken af te steken over zijn kerk. De kernboodschap
wordt samengevat als “Turn on, tune in and drop out.” In
wezen is het een oproep tot het zich onttrekken, niet van alles, niet
van het sociale leven en niet zonder dat er iets anders voor in de
plaats komt. Dat onttrekken geldt voor de zinloze spelletjes waarin we
betrokken zijn, zodat een volledige toewijding aan de spirituele
verkenningtocht mogelijk wordt, wat volgens Leary de belangrijkste zin
van het leven is. Er wordt ook een poging gedaan kritiek uit te oefenen
op de huidige Amerikaanse cultuur.
De Neo-American Church werd in 1964
opgericht door Arthur Kleps, een psycholoog, die zichzelf Opperhoofd
Boo-Hoo noemde, de Patriarch van het Oosten. Kleps beweerde dat de
bedoeling van die titel was hem eraan te herinneren dat hij zichzelf
niet al te serieus moest nemen. Naar verluidt bedraagt het ledenaantal
meer dan zeshonderd. LSD is hun sacrament en een van hun belangrijkste
geloofsartikelen is dat bewustzijnsverandering door middel van LSD een
religieus recht is van alle burgers.
De Neo-American Church moet niet verward
worden met de Native American Church, waarvan de historische
wortels teruggaan tot de religieuze praktijken van de Azteken in Mexico
vóór Christus. Toen de Spanjaarden kwamen probeerden ze
het gebruik van peyote uit te roeien, maar de gewoonte bleef
ondergronds bestaan. Ergens tussen 1700 en 1880 verspreidde het
religieuze gebruik van peyote zich over de Rio Grande heen naar het
zuidwesten van de Verenigde Staten en van daar naar de grote vlakten en
vervolgens helemaal naar Canada en naar het Oosten tot aan Winsconsin
en Michigan. De kerk is sinds 1918 wettelijk toegestaan in Oklahoma.
Het huidige ledenaantal wordt geschat op ergens tussen de 50.000 en
250.000 indianen, met maar een paar blanke leden. Peyote wordt als
sacrament gebruikt in hun religieuze eredienst, waarvan zij van mening
zijn dat het wezenlijk voor hun kerk is.
Sommige belangrijke kenmerken van de ceremonie zijn
bij de verschillende groepen onveranderd aanwezig. Het ritueel duurt
ongeveer van zaterdagavond 8 uur tot zondagochtend 8 uur. Het vindt
gewoonlijk plaats rond een houtvuur midden in een teepee en wordt
geleid door vier of vijf indiaanse functionarissen. Het ritueel begint
met gebed, waarna iedere deelnemer om de beurt liederen zingt, begeleid
door de waterdrum, het sacramentele peyote ingenomen en gemediteerd
wordt. Hoewel de inhoud van de individuele gebeden en liederen spontaan
is, heeft het ritueel als geheel een vast patroon. Rond middernacht
vindt er een ceremonie plaats waarbij water wordt gedronken en bij
zonsopgang wordt geroosterd graan in suikerwater, vruchten en gedroogd
gezoet vlees gegeten. [Voor een gedetailleerde beschrijving van het
ritueel met diagrammen van de opstelling van de deelnemers, zie Omar C.
Stewarts Washo-Northern Paiute Peyotism, Deel XL, Nr. 3 van
de Publications in American Archaeology & Ethnology van
de Universiteit van Californië (1944); en vergelijk dat met Weston
La Barre's The Peyote Cult, Nr. 19 van de Publications
in Anthropology, van de Yale-universiteit, waarvan een
vermeerderde uitgave in 1964 werd gepubliceerd door The Shoe
String Press in Hamden, Connecticut.].
Omdat de ceremonie door de Indianen als zeer heilig wordt
beschouwd, wordt de voorbereiding voor het ritueel serieus genomen.
Onder de gepaste voorbereiding vallen ook lichamelijk rein zijn,
geestelijk zuiver, psychisch nederig en een gemoedstoestand die
geschikt is om geconcentreerd te mediteren. (Slotkin, 1956). De
deelnemers hebben het gevoel dat peyote bijdraagt aan dat mediteren
doordat het hun introspectieve vermogen vergroot, hun geweten
gevoeliger maakt en veelbetekenende visioenen teweegbrengt. Tijdens de
hele ceremonie gedragen de deelnemers zich met gepaste eerbied. Blanken
die als toeschouwer of deelnemer aanwezig zijn geweest bij deze
erediensten, hebben samen met de indianen op een onbevangen manier
peyote ingenomen en zijn onder de indruk geraakt van het ernstige en
heilige karakter van de ceremonie (Osmond, 1961; Schultes, 1963; Slotkin, 1961).
De Church of the Awakening werd in 1958
opgericht door het echtpaar John en Louisa Aiken uit New Mexico, twee
fysiotherapeuten. De kerk is langzaam maar zeker gegroeid en heeft op
dit moment ongeveer 350 leden. Alleen mensen die blijk hebben gegeven
van een serieuze belangstelling voor spiritueel ontwaken worden
aangemoedigd lid te worden. De leden beweren dat hun spirituele leven
verdiept is door het deelnemen aan psychedelische erediensten, waarbij
ze hun sacrament peyote innemen. Het gebruik van het sacrament is
beperkt tot eenmaal in de drie maanden, als het al zo vaak gebeurt. De
belangrijkste nadruk lijkt te liggen op het integreren van spirituele
inzichten in het dagelijkse leven van het individuele lid.
Er doen zich bepaalde juridische problemen voor door
het bestaan van psychedelische kerkgenootschappen. Zowel natuurlijke
producten, zoals peyote, cactusbloemknoppen, paddenstoelen of
ipomoeazaden als synthetische chemische stoffen zoals LSD, psilocybine
of mescaline, worden door de wet als medicijn beschouwd, als ze in het
lichaam opgenomen worden en vereisen dus medisch toezicht. Omdat dat nu
eenmaal de manier is waarop onze maatschappij dingen heeft
gedefinieerd, bestaat er voor een kerkgenootschap eigenlijk geen
juridisch mechanisme of maatschappelijke goedkeuring om deze stoffen te
gebruiken voor een spirituele verkenningstocht. Omdat ze niet bereid
waren zich aan te passen aan dat gegeven, heeft dat juridische
problemen opgeleverd voor Timothy Leary, Arthur Kleps en een aantal van
hun volgelingen. Maar de kwestie wordt vertroebeld omdat het religieuze
gebruik van peyote door de Native American Church wel wordt
toegestaan door de Food and Drug Administration en het Hooggerechtshof
van Californië. De zaak wordt nog ingewikkelder als Dr. John
Aiken, een bevoegd arts, probeert peyote toe te dienen ten behoeve van
wat hij bona fide religieuze doeleinden noemt. Als hij dat
niet mag en de indianen wel, betekent dat dan discrimineren van
blanken? Zonder twijfel zullen vrijheid van religie en aanverwante
vraagstukken in de komende jaren veel publiciteit krijgen, als
proefprocessen de rechtbanken zullen bereiken. Als de zaak beslist
wordt door elk religieuze gebruik van psychedelische stoffen vogelvrij
te verklaren, zelfs voor de Native American Church, zal dat
kunnen uitlopen op weer een armzalig voorbeeld van het veronachtzamen
door de blanke van de gevoeligheden en culturele erfenis van de
Amerikaanse indiaan.
Ondertussen bestaat er voor de georganiseerde
godsdienst een toenemende noodzaak om de invloed van de psychedelische
beweging onder ogen te zien. Als er in plaats van de ondergang van een
bevlieging, zoals sommigen voorspellen, een blijvende belangstelling,
groei en enthousiasme voor zal zijn, wat voor invloed zal dat dan
hebben op de religie in Amerika? Mensen die een indringende mystieke
ervaring hebben gehad kunnen daarentegen best het gevoel hebben dat de
georganiseerde religie zieltogend en voor hun behoeften overbodig is.
Een dergelijke trend zou als bedreigend ervaren kunnen worden en de
kerken zouden de behoefte kunnen voelen het onderdrukken van
psychedelische drugs aan te moedigen. Anderzijds kan erover
gespeculeerd worden dat met een vindingrijke en creatieve benadering
van het toenemende aantal mystieke ervaringen, binnen de kerken nieuwe
kracht gegeven kan worden aan het religieuze leven. De kerken zouden
mensen kunnen helpen dergelijke indringende ervaringen te integreren,
met behulp van zinvolle en geschikte religieuze symbolen. Dat soort
mensen is geneigd over hun drugservaringen te spreken in religieuze
bewoordingen. In ons experimenteel onderzoek met theologiestudenten en
geestelijken, hadden de mensen die een zinvol religieus kader hadden,
het meeste steun aan het gebruik maken van positieve psychedelische
ervaringen om hun geloof existentiëler te kunnen begrijpen.
Er schuilen echter wel bepaalde gevaren in het
groeiende gebruik, religieus en anderszins, van psychedelische drugs.
De mogelijke gevaren voor het individu zijn uitgebreid aan de orde
geweest tijdens dit congres. Benadrukt zou moeten worden dat gebruik
zonder begeleiding en ondeskundig gebruik, in een bepaald, maar tot nu
toe onbekend percentage van de gevallen, onvermijdelijk zal leiden tot
psychiatrische slachtoffers. De meeste in het oog springende oorzaken
zijn het niet screenen, ondoeltreffende voorbereiding, ondeskundige
bejegening tijdens de drugsreactie en weinig of geen hulp bij het
zinvolle integreren na de ervaring. De gevaren voor de maatschappij
zijn al vermeld. Als steeds meer mensen de samenleving de rug toekeren
en zich terugtrekken, kan die maatschappij dan nog wel blijven
functioneren?
Als psychedelische drugs echt de doelen, waarden,
drijfveren en de behoefte tot presteren van de mens kan veranderen, zou
dat grote consequenties kunnen hebben voor onze maatschappij, waarin
zoveel nadruk ligt op geld, macht en status. Minder nadruk op deze
traditionele doeleinden, gepaard met het ter beschikking komen van meer
vrije tijd, zou onze levensstijl kunnen veranderen. Sommige mensen
betogen dat dergelijke matigende veranderingen gezond kunnen zijn, maar
dan nog is het mogelijk dat een wijdverbreid meedoen met een radicale
verandering van de zienswijze, rampzalig zou kunnen zijn voor een
maatschappij die hoofdzakelijk haar BNP wil vergroten en doeltreffend
wil concurreren. Deze vraagstukken dienen realistisch en zorgvuldig
onder ogen gezien te worden.
Er is teveel warmte en misschien niet genoeg licht
verspreid door de psychedelische drugs. Door de berichtgeving van de
massamedia is tegenwoordig iedereen bekend met LSD. Het is heel
interessant dat iedereen daarover een uitgesproken mening heeft, los
van hoe veel of weinig hij van de zaak afweet. Deze meningen, voor of
tegen, hebben doorgaans een diepliggende emotionele basis. De oorzaak
is zonder twijfel niet alleen maar een afkeer van het innemen van
drugs, omdat andere drugs, zoals tranquillizers, slaappillen en alcohol
ongehinderd ingenomen kunnen worden, zonder dat er sprake is van een
soortgelijke emotionele reactie. De gevaren van negatieve gevolgen,
zoals een psychische inzinking, lijken een voor de hand liggende reden,
maar aangezien de meeste drugservaringen positief zijn, moet er nog een
verklaring zijn. Een diepere oorzaak zou kunnen liggen in de aard van
de indringende emotionele ervaringen, die het vermogen lijken te hebben
de waarden van iemand te veranderen en enthousiasme en inspiratie op te
wekken in een richting die in het algemeen misschien niet gedeeld wordt
door de maatschappij. Logischerwijs zou dat als een bedreiging gezien
kunnen worden, maar het lijkt nog sterker gevoeld te worden op een
onderbewust of niet-rationeel niveau.
Onze maatschappij wordt geconfronteerd met het feit
dat het gebruik van psychedelische drugs zich snel uitbreidt. Hebben we
het vermogen en de wijsheid om constructief om te gaan met dit
probleem, of zullen we een oplossing zoeken bij een beperkende
wetgeving en optreden van de politie? In dit geval maakt onderdrukking
nog veel minder kans op slagen dan bij het illegale gebruik van
verdovende middelen, dat ook geen halt is toegeroepen. De hele
geschiedenis door hebben, als genoeg mensen echt iets wilden,
beperkende maatregelen nooit gewerkt. Wetten hebben niet het
introduceren van koffie in Europa gestopt, noch de consumptie van
alcohol in de Verenigde Staten tijdens de Drooglegging.
Wat echter wel het resultaat zal zijn van het rigide
onderdrukken van psychedelische drugs, is een ernstige belemmering van
het onderzoek op dit gebied. Hoe meer wetten er uitgevaardigd worden,
hoe meer het publiek drugs met iets negatiefs zal identificeren.
Machthebbers, zowel in de publieke als academische sector, worden
beïnvloed door de reactie van publiek en massamedia en als er dan
een onderzoeksvoorstel wordt gedaan, zullen ze aarzelen en hun steun
onthouden. De afname van het onderzoek met psychedelische drugs is al
een feit. Dr. Harold Abramson, een van de eerste pioniers van het
LSD-onderzoek, heeft opgemerkt dat in onze maatschappij een
geïnteresseerde leek tegenwoordig LSD gemakkelijker kan gebruiken,
dan dat een arts daar legitiem onderzoek mee kan doen. De gezamenlijke
commissie die op dit moment gevormd wordt door de N.I.M.H (National
Institute of Medical Herbalists) en de F.D.A. om voorstellen te
beoordelen, zal mogelijk in de naaste toekomst meer onderzoek mogelijk
maken.
Onderzoek is vooral belangrijk met betrekking tot de
individuele en sociale problemen, die veroorzaakt worden door het
toenemende gebruik van psychedelische drugs. Opleiding lijkt een
doeltreffendere oplossing dan onderdrukking en er is meer onderzoek
nodig om achter veel onbekende feiten over veel aspecten van deze drugs
te komen. Wij hebben behoefte aan meer kennis over hun biologische en
psychologische werkingsmechanismen, therapeutische mogelijkheden,
gevaren en gevolgen op de lange termijn. Deugdelijke statistieken over
kans en schade zouden zinvol kunnen zijn om een realistische
plezier/risico-verhouding te berekenen.
Een belangrijk terrein voor verder onderzoek is de
werking van psychedelische drugs op betrekkelijk evenwichtige,
goed-aangepaste mensen. Veel van de mensen die LSD hebben ingenomen en
op wie een aantal van de conclusies over schadelijkheid zijn gebaseerd,
hadden de maatschappij al de rug toegekeerd voor dat ze in aanraking
kwamen met de drug. Voor opleidings- en begeleidingsdoeleinden is
het belangrijk dat wij onze feiten over de effecten van de drug op
normale personen baseren, in plaats van op een retrospectieve analyse
van mensen die zich van de maatschappij hebben losgemaakt. Niemand weet
hoeveel succesvolle mensen, die zich niet hebben teruggetrokken of hun
plek in de maatschappij hebben opgegeven, hebben gevonden dat de
psychedelische ervaring een verrijkende deel van hun hele leven kan
zijn, zonder dat andere interesses en verantwoordelijkheden
overschaduwd worden.
Er zijn veel vragen die alleen beantwoord kunnen
worden door zorgvuldig en goedgecontroleerd onderzoek. Wat zijn
bijvoorbeeld de precieze voorwaarden voor het teweegbrengen van
esthetische, cognitieve of mystieke ervaringen? Alle, niet van de
drug afhankelijke, variabelen zoals omstandigheden en omgeving moeten
intensief bestudeerd worden. Een interessant project zou het volgen
zijn van een groep mensen die drie of vijf jaar lang met regelmatige
tussenpozen een LSD-sessie zou hebben, of een onderzoek over een
langere periode van een groep die maar een paar sessies zou hebben en
een tijd vervolgd zou worden. Bij een kleine groep, die LSD gezamenlijk
in zou nemen, zouden andere verschijnselen, zoals het effect op de
groepsdiscussie, groepsinteractie en groepssamenhang gemeten kunnen
worden.
De godsdienstsociologie heeft een buitengewone
gelegenheid om onderzoek te doen bij de psychedelische religieuze
beweging. Hier ligt een mogelijkheid om onderzoek te doen naar de
vorming en groei van wat misschien een belangrijke religievorm in de
Verenigde Staten zal worden. De kleine cultusachtige groepen, het
evangelische gistingsproces, de utopische idealen, het gevecht om te
overleven—al die elementen kunnen bestudeerd worden om een beter
begrip te krijgen van wat er zich heeft afgespeeld toen in het verleden
andere religieuze bewegingen opdoken. Dr. R. Blum (Blum et al.,
1964) heeft op dit gebied al een aanvang gemaakt, maar andere
gezichtspunten zouden ook bijdragen kunnen leveren.
Deelnemers-toeschouwers, die meer contact hebben met de mensen van de
beweging, zouden waardevolle aanvullende praktijkgegevens kunnen
leveren.
Met betrekking tot de toekomst, lijken de
psychedelische drugs hier aanwezig te blijven als een gegeven van ons
huidige bestaan. De ervaringen zijn veel te krachtig en hebben teveel
consequenties om ze af te doen als een voorbijgaande bevlieging. Er
zijn aanwijzingen dat het gebruik eerder toe dan af zal nemen en meer
invloed zal hebben op het Amerikaanse leven dan wij ons nu kunnen
voorstellen. Zelfs tien jaar geleden zouden LSD-onderzoekers niet
hebben kunnen voorspellen wat er inmiddels al voorgevallen is.
Misschien zijn er voor ons nog wel meer verrassingen in petto. Er moet
zonder uitstel op een gedisciplineerde wetenschappelijke manier werk
verricht worden met deze drugs, in plaats van een
zwarte-markt-subcultuur zomaar wat te laten experimenteren.
Als het gebruik van deze drugs ooit wettelijk wordt
toegestaan, moeten er trainingcentra opgericht worden, omdat
gespecialiseerde training onder supervisie nodig is om een maximale
veiligheid te waarborgen. Uit het werk in het Spring Grove State
Hospital is gebleken dat zelfs zeer onevenwichtige mensen relatief
veilig met LSD behandeld kunnen worden, als er maar specifieke
procedures gehanteerd worden. Deze centra’s kunnen dan niet
alleen gebruikt worden om psychiaters te trainen, maar ook psychologen,
maatschappelijk werkers, predikanten of ieder ander die een rol zou
kunnen spelen in de behandeling met deze drugs. Op zeker moment zal het
zelfs mogelijk zijn gelegenheden op te zetten, waar
belangstellende, serieuze mensen naar toe kunnen gaan om met maximale
veiligheid LSD in te nemen onder toezicht van geoefend personeel. Op
dit moment is een dergelijk voorstel nog een utopie en het kan nog een
hele tijd duren voordat dat ontwikkeld wordt, maar in de toekomst is
dat mogelijk.
Sommige mensen en vooral studenten, nemen geen
genoegen meer met afwachten en stellen zich de existentiële vraag
“Moet ik dan nu maar op eigen houtje LSD nemen?” Het is
duidelijk dat iedereen die echt aan die drug wil komen en in wil nemen,
dat kan doen. Hoezeer universiteitsbestuurders ook zullen waarschuwen
om dat niet te doen, ze kunnen niemand tegenhouden. Het blijft een
persoonlijke beslissing, maar iedereen die zoiets van plan is zou er
goed aan doen een aantal fundamentele zaken te overwegen.
Ten eerste houdt het een zeker risico in, dat zonder
twijfel groter is onder ongecontroleerde dan gecontroleerde
omstandigheden. Het werk in Spring Grove en elders, heeft aangetoond
dat het risico bij een deskundige behandeling minimaal is.
Psychedelische drugs zijn net als andere krachtige instrumenten, in
zoverre dat het risico grotendeels afhangt van de manier waarop ze
gebruikt worden. Voor een oogoperatie is een deskundige operateur nodig
en geen klokkenmaker, hoe deskundig hij ook is in het gebruik van fijne
instrumenten. Het gebruik van psychedelische drugs vereist voor een
maximale veiligheid ook een gespecialiseerde oefening. In het Spring
Grove Hospital zijn drie tot zes maanden, of langer, nodig om een
therapeut op te leiden. Aan het feit dat er veilige procedures zijn
ontwikkeld, heeft echter iemand niet veel, die een psychedelische drug
onder toezicht in wil nemen, omdat er op dit moment in de Verenigde
Staten geen geautoriseerd onderzoek plaatsvindt met normale personen.
Iets anders dat overwogen moet worden is de leeftijd.
Veel mensen op de universiteit maken een identiteitscrisis door en
proberen uit te maken of dit echt het leven is dat ze willen. Omdat een
psychedelische drugservaring het oordeelsvermogen kan aantasten, is het
waarschijnlijk geen goed idee een belangrijke beslissing voor het leven
te maken, binnen drie maanden na een drugssessie. Aan mensen die een
intensieve psychotherapie of psychoanalyse ondergaan wordt hetzelfde
advies gegeven. Beslissingen die op zo’n moment genomen worden
zouden later betreurd kunnen worden, vooral als er tijdens en na de
drugssessie geen begeleiding beschikbaar is. Mensen die een
psychedelische ervaring hebben als ze wat ouder zijn en met succes al
met een aantal doorslaggevende zaken in hun leven hebben afgerekend,
maken een grotere kans op een verrijkende ervaring. Het lijkt dat hoe
meer levenservaring iemand heeft, hoe beter het is, net zoals het op
een computer geïnstalleerde programma de basis is waarop de
resultaten voorgebracht worden.
Het beeld dat LSD het magische antwoord is voor
alles, is een misvatting. Er moet hard gewerkt worden om de ervaring te
kunnen benutten en een vervolgbehandeling met de therapeut die de
drugssessie zelf begeleid heeft kan heel zinvol zijn. Mensen die een
psychedelische drug innemen om “hun eigen problemen te
verwerken” kunnen niet alleen teleurgesteld worden maar zouden
ook nog verdere conflicten kunnen blootleggen. Heel wat mensen zijn
onaangenaam verrast door wat met grote kracht opwelde uit hun
onbewuste.
Ondanks de zeer reële gevaren bij het zelf
experimenteren, zou iedereen met een serieuze en wetenschappelijke
belangstelling voor dit fascinerende onderzoeksgebied niet ontmoedigd
moeten worden door het vooruitzicht van wettelijke toegestaan
onderzoek. Er moet veel werk verzet worden en in de nabije toekomst,
als wij nieuwe kennis over deze drugs en hun mogelijke toepassingen
zullen verwerven, zal er behoefte zijn aan zeer deskundige mensen. In
het ideale geval zou gebruik gemaakt moeten worden van een
interdisciplinaire benadering, met de gezamenlijke inspanningen van
psychiaters, psychologen, maatschappelijk werkers, geestelijken,
theologen en filosofen.
Iedereen die belangstelling heeft voor dit
werkterrein zou de best mogelijke opleiding moeten krijgen in de
discipline van zijn eigen keuze. Er is gezegd: “Turn on, tune in
and drop out.” Dat kan min of meer als volgt geparafraseerd
worden: Schakel je motivatie in op een zo geconcentreerd mogelijke
manier; stem af op alles dat van belang is om jezelf van het nodige te
voorzien en op zo’n manier dat je jezelf oefent voor het werk dat
je op dit terrein wilt doen; en vervolgens zul je, in plaats van de
maatschappij de rug toe te keren, klaar zijn om je in een waardevolle
en interessante loopbaan te begeven, een die gevuld kan zijn met grote
voldoening en een gevoel van iets bij te kunnen dragen, want dit is een
opwindend werkterrein.
Een treffend voorbeeld van een toekomstige
mogelijkheid van het psychedelische onderzoek is het werken met
terminale kankerpatiënten. Dit terrein is van betekenis voor een
discussie over religie en LSD, omdat de doodservaring een cruciale
plaats inneemt in bijna alle religies. Ondanks veel gepraat en
bezorgdheid en misschien wel schuldgevoelens over de manier waarop
terminale patiënten worden behandeld, is er eigenlijk niet veel
veranderd in die door angst overheerste toestand binnen onze cultuur.
Vaak is er sprake van een toenemend afgesneden worden van zinvolle
onderlinge betrokkenheid, omdat alle inspanningen gericht zijn om het
voor de patiënt “aangenaam” te maken.
Psychedelische therapie zou een rol kunnen spelen bij
het leefbaarder maken van het leven bij terminale patiënten. LSD
werd aanvankelijk toegepast vanwege de pijnstillende werking, waarvan
men ontdekt had dat die aanzienlijk was (Blum et al., 1964;
Kast, 1963; Kast, 1964a; Kast, 1964b). Misschien was nog belangrijker
dat ontdekt werd dat angst, zorgen en ongerustheid in een aantal
gevallen afnamen (Kast, 1966). Door het werken met patiënten en
hun familie werd de gelegenheid verschaft voor een toename van de
onderlinge intimiteit, vooral in aansluiting op een krachtige
psychedelische ervaring (Cohen, 1965). Lopend onderzoek, om deze
aanwijzingen verder te onderzoeken, verkeert nog pas in een
voorbereidend stadium, maar het lijkt een veelbelovende benadering te
zijn om hulp te bieden bij de doodsangst en het isolement van
stervenden, zowel voor degenen die achter zullen blijven als voor
degene die het eind van zijn leven onder ogen moet zien.
Laten we ons tot slot bezinnen over de grote invloed,
die de toevallige ontdekking van LSD in een Zwitsers farmaceutisch
laboratorium over hele wereld heeft uitgeoefend. Er zijn verreikende
effecten geweest op allerlei onderzoekingen, vooral in de biochemie,
farmacologie, psychiatrie, psychologie, sociologie, filosofie en
religie. De interdisciplinaire consequenties lijken inderdaad
duidelijk. Ondanks de gevaren die zonder twijfel mogelijk zijn bij het
gebruik van deze krachtige drug, is het altijd de bestemming van de
mens geweest om verder te gaan met het vergroten van zijn kennis. Dit
terrein vormt geen uitzondering, maar de mensen die een dergelijk
onderzoek op zich nemen, dragen een grote verantwoordelijkheid.
Zie ook de discussie
die volgde op de voordracht van Dr. Pahnke’s verhandeling.
REFERENTIES
Abramson, H. A. (ed.) The Use of LSD in
Psychotherapy and Alcoholism. Indianapolis: Bobbs-Merrill, 1967.
Arendsen-Hein, G. W. Dimensions in psychotherapy. In H.
A. Abramson (ed.), The Use of LSD in Psychotherapy and Alcoholism.
Indianapolis: Bobbs-Merrill, 1967.
Blum, R., et al. Utopiates: The Use and Users of LSD-25. New
York: Atherton Press, 1964.
Cohen, S. LSD and the anguish of dying. Harper's, August, 1965.
Harman, W. W., McKim, R. H., Mogar, R. E., Fadiman, J.,
and Stolaroff, M. J. Psychedelic agents in creative problem-solving: a
pilot study. Psychol. Repts (Monogr. Suppl.), 1966, 2-VI9: 211.
Johnsen, G. Indications for psycholytic treatment with
different types of patients. In H. A. Abramson (ed.), The Use of
LSD in Psychotherapy and Alcoholism. Indianapolis: Bobbs-Merrill, 1967.
Kast, E. C. The analgesic action of lysergic acid
compared with dihydromorphinome and meperidine. Bull. Drug
Addiction and Narcotics, 1963, appendix 27:3517.
Kast, E. C. LSD and the dying patient. Chic. Med.
Sch. Qu., 1966, 26/2 :80.
Kast, E. C. Pain and LSD-25: a theory of attenuation of
anticipation. In D. Solomon (ed.), LSD: The
Consciousness-Expanding Drug. New York: Putnam's, 1964.
Kast, E. C. A study of Iysergic acid diethylamide as an
analgesic agent. Anesthesia and Analgesia, 1964, 43:285.
Kurland, A. A., Unger, S. M., Shaffer, J. W., and Savage,
C. Psychedelic therapy utilizing LSD in the treatment of the alcoholic
patient: a preliminary report. Amer. J. Psychiat., 1967,
123/10: 1202.
Kurland, A. A., Unger, S. M., Savage, C., and Pahnke, W.
N. Psychedelic therapy (utilizing LSD) with terminal cancer patients.
Voorgedragen tijdens de bijeenkomsten van de A. P. A. in Detroit op 11
mei 1967: wordt nog gepubliceerd.
Masters, R. E., and Houston, J. The Varieties of
Psychedelic Experience. New York: Holt, Rinehart, 1966.
Osmond, H. Peyote night. Tomorrow Magazine, 1961, 9/2:112.
Osmond, H. A review of the effects of psychotomimetic
agents. Ann. N. Y. Acad. Sci., 1957, 66:429. Reprinted in D.
Solomon (ed.), LSD: The Consciousness-Expanding Drug. New
York: Putnam's, 1964.
Pahnke, W. N. Drugs and Mysticism: An Analysis of
the Relationship between Psychedelic Drugs and the Mystical
Consciousness. Ongepubliceerde doctoraalscriptie ingediend bij de
Harvard University in 1963.
Pahnke, W. N., and Richards, W. A. Implications of LSD
and experimental mysticism. J. Relig. Health, 1966, 5/3:175.
Pratt, J. B. The Religious Consciousness: A
Psychological Study. New York: Macmillan, 1921.
Schultes, R. E. Botanical sources of the new world
narcotics. Psychedelic Rev., 1963, l/2:157. Reprinted in G.
Weil et al. (eds.) The Psychedelic Reader. New Hyde Park, New
York: University Books, 1965.
Slotkin, J. S. The peyote way. Tomorrow Magazine, 1956,
4/3:67.
Slotkin, J. S. Menomini peyotism. In D. Ebin (ed.), The
Drug Experience. New York: Orion Press, 1961.
Tillich, P. Systematic Theology (Volume I).
Chicago: University of Chicago Press, 1951.
Unger, S. M. The current scientific status of psychedelic
drug research. Ongepubliceerd verslag, voorgedragen tijdens de
Conference on Method in Philosophy and the Sciences in New York City op
3 mei 1964.
Unger, S. M. The current status of psychotherapeutically-oriented LSD
research in the United States. Ongepubliceerd verslag, voorgedragen
voor de New York State
Psychological Association op 30 april 1965.
Naar boven
|